541
Davlat xaridlari sohasidagi oʻzgarishlar. Davlat xaridlarini oʻsish
surʼatini ∆G koʻrib chiqamiz. Keyns chizmasida bizga davlat xaridlari
xilma-xilligini, ∆G oʻsishi daromad oʻsish darajasini ∆Y koʻrsatib
oʻtadi. Shuning uchun 27.1-rasmda IS egri chizigʻi oʻng
tarafga siljishi
koʻrsatilgan.
27.1-rasm
. IS egri chizigʻi
Iqtisodiyotda muvozanat A nuqtadan B nuqta tomon harakat
qiladi. 27.1-rasmda nima sodir boʻlayotganini tushunish uchun, oldingi
bobdagi IS – LM modeli - Keyns xochi va likvidlilik afzallik
nazariyasini koʻrib oʻtamiz.
Davlat tovar xaridi va xizmatlari ortganda, rejalashtirilgan
xarajatlar ham oshadi. Rejalashtirilgan xarajatlar
tovarlar va xizmatlar
ishlab chiqarishini ragʻbatlantiradi va umumiy daromad Y oʻsadi. Bu
taʼsir Keyns xochidan bizga tanish boʻlishi kerak. Likvidlikning afzallik
nazariyasida tasvirlanganidek, endi pul bozorini koʻrib chiqamiz.
Iqtisodiyotda pulga talab daromadga bogʻliq boʻlgani uchun, umumiy
daromad oʻsishi pul miqdorini har bir foiz stavkasida oʻsadi. Pulga
yuqori talab, muvozanat foiz stavkasini oʻsishiga
olib keladi, ammo
3 ... va foiz
stavkasi
1. oʻng tomonidan
egri chizigʻi
siljishlar IS
2 ... daromad
koʻtaradigan ..
IS-LM
modelida
davlat
xaridlari
o'sishi.
Davlat
xaridlari
oʻsishi
IS
egri
chizigʻini oʻng tarafga siljitadi.
Muvozanat A nuqtadan B
nuqtaga siljiydi. Daromad Y1
nuqtadan Y2
nuqtaga
koʻtariladi. Foiz stavkasi
r1dan r2 gacha koʻtariladi
542
pulga taklif oʻzgarmaydi. Pul bozorida foiz stavkasi qancha yuqori
boʻlsa, bu oʻz navbatida ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga, bu
esa tovarlar narxining qimmatlashishiga olib keladi.
Foiz stavkalarining
yuqoriligi firmalarning investitsion faolliligini susayishiga olib keladi.
Bu investitsion faollikning susayishi qisman davlat tomonidan
xaridlarni oshirilishi bilan qoʻllab-quvvatlanadi. Gorizontal
IS egri
chizigʻining ogʻishi, Keyns xochidagi daromad oʻsishi muvozanati bilan
teng boʻladi. IS-LM modelidagi muvozanat modelining oʻsishi
miqdorida ancha koʻproq hisoblanadi. Investitsiyalarning siqib
chiqarilishi foiz stavkalarining oshishi bilan farqlanadi.
Soliqdagi oʻzgarishlar. IS-LM modelidagi soliqning oʻzgarishi,
soliqdagi oʻzgarishlar iqtisodiyotga oʻz taʼsirini koʻrsatganidek, davlat
xaridlarining oʻzgarishi, istisno tarzida soliqlar va isteʼmol xarajatlariga
taʼsir etadi.
Misol uchun, koʻrib turganimizdek, ∆T soliqlarning
kamayishi isteʼmolchilarni koʻproq isteʼmol qilishlari uchun zamin
yaratadi va rejalashtirilgan xarajatlarning oshishiga sabab boʻladi. Keyns
xochidagi soliq koeffitsiyenti shuni koʻrsatadiki, ushbu oʻzgarishlar
daromad darajasini foiz stavkasini ∆T X MPC/(1-MPC) siyosatini
oʻzgartiradi. Shuning uchun 27.2-rasmda koʻrsatilganidek, IS egri
chizigʻi oʻng tomonga kengayib ogʻib tushgan. Iqtisodiyotda muvozanat
A nuqtadan B nuqtaga siljishi kuzatiladi. Soliqlarning pasayishi foiz
stavkalari va daromadning oʻsishiga olib keladi. Yani foiz stavkalarining
oʻsishi sababli investitsiyalar chiqib ketishi mumkin, Keyns xochiga
koʻra, IS-LM modelida daromadlar kam.
Monetar siyosat qanday qilib LM egri chizigʻini siljitadi
va
qisqa davrda muvozanatni oʻzgartiradi?
Keling, endi monetar siyosatning taʼsirini koʻrib chiqaylik. Pul
taklifini oʻzgarishi daromadning har qanday darajasiga taʼsir etadi.
Shuningdek, pul bozoridagi muvozanat foiz stavkasi oʻzgarishiga olib
keladi va shu tariqa LM egri chizigʻi siljiydi.
Pul taʼminoti oʻsishini koʻrib chiqaylik. M ortishi real pul M/P
qoldiqlarini oʻsishiga olib keladi, narxlar
darajasi P qisqa muddatda
belgilanadi.
