582
mamlakatlar ishlab chiqarishda afzallikka ega boʻlgan tovarlarni
ishlab chiqarishga ixtisoslashishlari kerak
va bu tovarlarni boshqa
mamlakatlar afzallikka ega boʻlgan tovarlar bilan ayirboshlashi kerak;
tashqi savdo milliy bozorlarni boshqa mamlakatlar hisobiga
kengaytirish orqali mehnat unumdorligining oʻsishini ta’minlaydi;
eksport mamlakat iqtisodiyoti uchun ijobiy omil hisoblanadi,
chunki u ichki bozorda sotilmagan ortiqcha mahsulotlarni xorijga sotish
imkonini beradi;
eksport subsidiyalari ichki soliqlar hisobidan moliyalashtiriladi
va ichki narxlarning oshishiga olib keladi.
Shuning uchun ularni bekor
qilishi kerak.
Shu vaqtga qadar yuzaga kelgan barcha xalqaro savdo nazariyalari
xalqaro savdoni erkinlashtirish barcha mamlakatlar uchun foyda
keltiradi degan fikrni ilgari suradi. Erkin tashqi savdoning zarurligi va
foydaliligi toʻgʻrisida dastlabki nazariyalardan biri A.Smitning mutlaq
ustunlik nazariyasidir. Bu nazariyaga koʻra
har bir mamlakat undagi
mavjud sharoitlar va resurslar oʻziga xosligiga tayangan holda ma’lum
bir tovarni eng kam xarajatlar hisobiga (yoki vaqt birligida bu tovarni
eng koʻp) ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. Shunday ekan mamlakat
mutlaq ustunlikka ega boʻlgan tovar ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va
ushbu tovarning oʻz iste’molidan ortiqcha qismini sotadi hamda boshqa
tovarlarni sotib oladi. Chunki bu tovarlar ularni ishlab chiqarishda
mutlaq ustunlikka ega boʻlgan davlatlarda
ancha arzon ishlab
chiqarilgan boʻladi. Natijada har ikki davlat ham kam resurs sarflab
koʻproq mahsulotga ega boʻladi.
Masalan, Oʻzbekiston asosan paxta mahsulotlarini yetishtirishga
ixtisoslashganligi uchun boshqa mahsulotlarga nisbatan koʻproq shunga
e’tiborni qaratish lozim. Chunki, Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligi, ob-
havosi va qolaversa, butun respublika sharoiti
paxta yetishtirishga
583
moslashgan va unga kam miqdorda mehnat va moliyaviy resurslarni sarf
qilib, yuqori hosil olish texnologiyasiga ega. Shuningdek, boshqa
mamlakatlar ham oʻzi ixtisoslashgan sohaga koʻproq e’tiborni
qaratishsagina dunyo boʻyicha koʻproq mahsulot ishlab chiqariladi va
xalqaro savdoda ham katta muvaffaqqiyatlarga erishish mumkin.
Demak, shu yoʻl bilan dunyo aholisining
talablarini maksimum
qondirish imkoniyatiga erishiladi.
Ammo qaysidir mamlakat hech qaysi mahsulot ishlab chiqarish
boʻyicha dunyoda mutlaq ustunlikka ega boʻlmasligi mumkin. Bu esa
shu mamlakat hamma tovarlarni chetdan keltiradimi - degan savolni
tugʻdiradi. Agar shunday boʻlsa importni bu mamlakat qaysi mablagʻlar
hisobiga moliyalashtiradi. Bu savolga javob
berish borasida mutlaq
ustunlik nazariyasi boshi berk koʻchaga kirib qoladi.
