600
sharoitida mahsulotlar ichki bahosi ularning tashqi bahosidan pasayadi.
Bunday vaziyatlarda ichki iste’mol oʻsadi, ishlab chiqarish va eksport
kamayadi. Eksportga bojlarni joriy qilish
natijasida milliy ishlab
chiqaruvchilar yoʻqotishga duch keladilar. Tashqi bozordagi baholarga
nisbatan ichki bahoning kamayishidan iste’molchilar yutuqqa erishsa,
davlat esa daromadga ega boʻladi.
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash eksport kvotalarining bir turi
boʻlib, xorij mamlakatlarining ayrim mamlakatlarga “ixtiyoriy” eksport
miqdorlarini cheklashdan iborat.
Bu yerda “ixtiyoriy soʻzi” shartli xarakterga ega. Chunki, eksport
qilayotgan mamlakat savdo siyosatida oʻz hamkorlari tomonidan birorta
noxushlikka duch kelmasligi uchun eksport miqdorini cheklaydi.
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash ikki xil xususiyatga ega:
1. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash milliy iste’molchilar uchun
tarif va kvotalarni belgilashga nisbatan ancha sezilarsiz. Shuning uchun
iste’molchilar ularni e’tiborsiz qabul qiladilar va hukumatga norozilik
bildirmaydilar.
2. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida xorij
iste’molchilari ular sotib olayotgan eksport mahsulotiga yuqoriroq narx
belgilashlari mumkin.
Shunday qilib, xorijliklar ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash
sharoitida eksportyor koʻrgan yoʻqotishlarni narxlarni oshirish hisobiga
qoplashadi.
Savdo siyosatini amalga oshirishning koʻrib oʻtilgan usullarining har biri
ijobiy jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarga ham ega.
Mamlakat
iqtisodiyotining raqobatbardoshligi darajasi kuchayib borgani sari tashqi
savdo
liberallashtirib
boriladi.
Mamlakatning
xalqaro
savdo
tashkilotlariga a’zo boʻlishi bu jarayonning qonuniy natijalaridan biridir.
Tashqi savdoni erkinlashtirilishi iqtisodiyotda bozor munosabatlarini
yanada rivojlantirishga olib keladi.
Mamlakat makroiqtisodiy siyosatini yuritishda mamlakatning
boshqa mamlakatlar bilan olib boradigan savdo munosabatlarini
muvofiqlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasi hisoblangan
tashqi savdo siyosati muhim oʻrin egallaydi.
601
Tashqi savdo siyosati milliy iqtisodiyot
ehtiyojlari uchun zarur
boʻlgan mahsulotlarni oqilona import siyosati hisobiga toʻldirishi hamda
milliy iqtisodiyotda ortiqcha boʻlgan mahsulotlarni eksport qilish hisobiga
mamlakatning jahon bozoridagi oʻrnini mustahkamlash vazifasini hal
etadi.
Mamlakatlar tashqi savdoni tartibga solishda ustun ravishda savdoni
erkinlashtirishga imkon beruvchi iqtisodiy vositalardan biri hisoblangan
importga solinadigan bojxona bojini qoʻllaydilar va bojxona bojlari davlat
gʻaznasini toʻldirishga imkon
beruvchi fiskal funksiyani, milliy ishlab
chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoyalash funksiyasini bajaradi.
Milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy firmalar raqobatidan himoya
qilishning muqobil vositasi ularga bevosita subsidiya berish hisoblanadi
va subsidiyaning tariflardan afzalligi milliy ishlab chiqarishni oʻsishini
ta’minlaydi, iste’molning mutloq kamayishiga olib kelmaydi.
Mahsulotlar eksporti va importini litsenziyalash hamda kvotalash
davlatga ular
oqimini qattiq tartibga solish, ba’zi hollarda ularni
vaqtincha chegaralash asosida tashqi iqtisodiy taqchillik oʻsishining
toʻxtatish orqali savdo balansining tenglashtirish imkonini beradi.
Savdo siyosatini amalga oshirishning koʻrib oʻtilgan usullarining har
biri ijobiy jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarga ham ega. Mamlakat
iqtisodiyotining raqobatbardoshligi darajasi kuchayib borgani sari tashqi
savdo erkinlashib boradi.
