637
prognozlari
tuzilayotganda
pulga
talab
iqtisodiy
oʻsish va
inflyatsiyaning maqsadli (rejadagi) koʻrsatkichlaridan
kelib chiqib
aniqlanadi. Pul taklifi esa sof xorijiy aktivlar va ichki kreditlar hajmiga
bogʻlangan holda aniqlanadi. Sof xorijiy aktivlar toʻlov balansini tuzish
prognozlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Ichki kreditlar hajmi esa qoldiq
prinsipida aniqlanadi hamda hukumat va xususiy sektor oʻrtasida
taqsimlanadi. Xususiy sektorga ichki kreditlar miqdorini oʻzgartirish
uchun pul-kredit siyosatining uchala usuli ham qoʻllaniladi.
Markaziy Bank toʻlov balansining iqtisodiyotdagi pul taklifiga
ta’sirini valyuta rezervlari oʻzgarishini sterillash orqali neytrallashtirishi
mumkin. Masalan, (toʻlov balansi taqchilligini yoki almashinuv kursi
pasayishini bartaraf qilish maqsadlarida foydalanilishi natijasida)
rezervlar qisqarganida Markaziy Bank ichki aktivlarni pul taklifi hajmi
oʻzgarmasligini ta’minlaydigan darajada koʻpaytirishi mumkin.
Ya’ni: M=
↓R
es
+
↑DS
Bunda u ochiq bozordagi operatsiyalar yoki
pul-kredit siyosatining
boshqa vositalaridan foydalanadi.
Ammo sterillash imkoniyatlari cheklangan. Agar toʻlov balansining
taqchilligi uzoq vaqt saqlanib qolsa, uni bartaraf qilishga intilish valyuta
rezervlarini tugab qolishiga olib kelishi mumkin. Bunday holatda,
mamlakat, almashinuv kursining pasayish tendensiyasini bartaraf qilish
hamda pulning xorijga oqib ketishini tugatish uchun yoki qayd etilgan
kursdan
voz kechishi, yoki pul massasining qisqarishiga yoʻl qoʻyib
berishga majbur boʻladi. Toʻlov balansining barqaror ijobiy qoldigʻi
sharoitida rezervlar hajmi shunchalik koʻp boʻlishi mumkinki, ichki
kredit nolga teng boʻlib qoladi. Bu esa amalda mumkin boʻlmagan
holatdir (banklar ichki kreditlarni kamaytirmasligi,
balki nobank
sektoridan pul qarz olishi zarur boʻladi).
Demak, hattoki sterillash ham pul massasini toʻlov balansi
ta’siridan himoya qila olmaydi. Bu esa pul-kredit siyosatining ichki
balansga ta’sirini keskin cheklab qoʻyadi.
Qayd qilingan valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq siyosatining
samaradorligi kapitalning mobilligiga toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliq.
Davlat
xarajatlarining koʻpayishi foiz stavkasining oʻsishini keltirib chiqaradi
638
(fond bozorida qarzga mablagʻ olib, davlat xususiy sektor
foydalanadigan pul massasini kamaytiradi). Bu esa oʻz navbatida
xorijdan kapital oqib kelishini ragʻbatlantiradi.
Kapitalning yuqori
mobilligi sharoitida davlat xarajatlarining koʻpayishi bilan bogʻliq
savdo balansi taqchilligi kapital harakati schyotining musbat (ijobiy)
qoldigʻi bilan amalda qoplanadi. Markaziy Bank esa yuzaga kelgan
almashinuv kursining oʻsish tendensiyasini bartaraf qilish uchun xorijiy
valyutani sotib olish va muomalaga milliy valyutani koʻp miqdorda
chiqarishga, bu bilan esa pul taklifini oshirishga majbur boʻladi. Bu
tadbir (davlat xarajatlarining oʻsishi bilan birgalikda) daromadlarning
kengayishi uchun qoʻshimcha ragʻbat yaratadi.
Shunday qilib, qayd qilingan valyuta kursi
sharoitida byudjet-soliq
siyosati pul-kredit siyosatidan farqli ravishda daromad darajasiga, oʻz
navbatida ichki muvozanatga muvaffaqiyatli ta’sir koʻrsata oladi. Taʼsir
darajasi kapitalning mobilligi oʻsishi bilan ortib boradi.
