25
D) iqtisodiyot ayrim tarmoqlarining rivojini rag’batlantirishni ta`minlash va fan-texnika
taraqqiyotiga ko’maklashish;
E) tashqi iqtisodiy aloqalar ishtirokchilarini ro’yxatga olish va ular faoliyati to’g’risida
axborot to’plash.
Umuman, xulosa qilib aytish mumkinki, davlatning asosiy
vazifasi tashqi iqtisodiy
faoliyat ishtirokchilarining faoliyatini boshqarish yuzasidan cheklash choralarini belgilash emas,
balki ularning jahon bozoriga kirib borishlariga har tomonlama ko’maklashishdan iboratdir.
Ko’p davlatlarning tadbirkorlari xorijiy rakiblarining o’z milliy bozorlariga kirib
kelishlariga yo’l kuymaslik uchun kuchlarini ayamaydilar.
Iste`molchilarni esa yaxshi, sifatli va arzon tovarlar ko’proq bo’lishi qiziqtiradi,
tovarning kaerdan keltirilganligi, ularning kim tomonidan ishlab chiqarilganligi ularni o’nchalik
qiziqtirmaydi.
Bu dunyodagi ko’p mamlakatlarda yuz berayotgan iqtisodiy va siyosiy nizolarning
doimiy manbaidir.
Davlat mamlakatga tovarlar olib kelinishi yoki olib
ketilishini chegaralashi yoki,
aksincha rag’batlantirilishiga qarab uning asosiy tashqi iqtisodiy strategiyachlarining turt turi
farqlantiriladi:
1)
Qisman izolyatsiya yoki ajralish strategiyasi. Bu strategiya ichki bozorga tovarlarning
ayrim turlarini kirib kelishiga yo’l kuymaslik maqsadida amalga oshiriladi. Masalan, mamlakat
aholisi turmush tarziga mos kelmaydigan kino-video mahsulotlari,
matbaa nashrlarini davlat
ichqarisiga kiritishda cheklashlar qo’yiladi.
2)
Protektsionizm strategiyasi - ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish strategiyasi
bo’lib, odatda eksport uchun mahsulot ishlab chiqarishni rag’batlantirish, import mahsulotlar
o’rnini qisman koplash maqsadida qo’llanadi. Agar milliy ishlab chiqarish raqobatbardosh
bo’lmasa, davlat bunday strategiyani tadbirkorlik tuzilmalarining tazyiki bilan qabul qiladilar.
Protektsionizm - mamlakat tadbirkorlari uchun alohida imtiyozlar yaratishdir
3)
Erkin savdo strategiyasi - tashqi savdodagi cheklashlarni mumkin qadar kamaytirish
strategiyasi. Odatda bu strategiyani bozorda etakchi o’rinni egallab to’rgan, o’z
tovarlarining
raqobatbardoshligiga putur etishidan xavfsirashga asos bo’lmagan mamlakatlar qo’llaydi.
Siyosat ko’p jihatdan keltirilayotgan mahsulot ichki ishlab
chiqarish bilan raqobat qilmaydigan yoki muhim tarmoqlar uchun xom ashe bo’ladigan
mamlakatlarda ham erkin savdo qilishga qaratilgan. Agar import ichki ishlab chiqarish bilan
raqobat kurashi boshlamasa, mamlakat siyosiy kuchlarining bu mahsulot xaridorga mumkin
qadar arzon tushishi kerak degan xulosaga kelishi osonrok bo’ladi. Himoya qiladigan hech narsa
bo’lmasa, protektsionizm ishonarli emas. Xorijiy ishlab chiqarish bilan raqobatlashayotgan
tarmoqlarga nisbatan yirik tarmoq uchun muhim xom ashyo hisoblangshan bunday tovar odatda
bojxona to’lovlaridan ozod qilinadi.
4)
Taqchil bozorni to’ldirish strategiyasi. Mazmo’nan "tesqari protektsionizm" bo’lib, bu
strategiya milliy bozorda taqchillik katta bo’lsa, o’nda
hamma uchun joy topilsagina, samarali
bo’ladi.
O’zbekistonda 1980-yillar oxiri va 90- yillar boshlarida xorijiy tovarlarni jalb qilish
maqsadida bu strategiyadan unumli foydalanildi va natijada taqchillikni engishga erishildi.
