O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Download 1,26 Mb. Pdf ko'rish
bet	60/72
Sana	15.12.2023
Hajmi	1,26 Mb.
	#119750

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 72

Bog'liq
jahon iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar

Qiyosiy ustunlik nazariyasi.

taqozo qiladiki, ularning ichidan quyidagilar asosiy o’rinni egallaydi:
xo’jalik aloqalarining baynalmilallashuvi;
xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;
umum jahon fan - texnika revolyutsiyasi;
milliy iqtisodiyot ochiqligini kuchayishi.
Qiyosiy ustunlik nazariyasi. Iqtisodiy rivojlanishning milliy andozasidan jahon
andozasiga o’tish va xalqaro iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishi mamlakatlarning xalqaro
iqtisodiy munosabatlarda qatnashishi milliy iqtisodiy manfaatlarga qanday darajada javob
beradi? – degan savolni qo’yadi. Bu savolga javob topishga iqtisod fani ilgaridan qiziqib kelgan.
Jumladan, A.Smit xalqaro mehnat taqsimoti masalasini tahlil qilib, qanday tovarlarni eksport
qilish va qaysilarni import qilish qulayligi to’g’risidagi o’z qarashlarini bayon qilish asosida
«mutlaq ustunlik» nazariyasini ilgari surgan. D.Rikardo o’zaro foydali savdo va xalqaro
ixtisoslashuvning ancha umumiy tamoyillarini shakllantirib, «qiyosiy ustunlik» nazariyasini
ishlab chiqqan. U nafaqat milliy xo’jaliklar o’rtasidagi, balki milliy xo’jalik ichidagi mintaqalar,
korxonalar o’rtasidagi har qanday mehnat taqsimotining ustunliklarini asoslab beradi.
Mamlakatlar o’rtasida xalqaro savdo munosabatlari o’rnatilganda ayirboshlash qanday
nisbatlar asosida ro’y beradi degan savol tug’iladi. Rikardoning xalqaro ixtisoslashuv
ustunliklarit haqidagi xulosalari, bu muammoni chuqurroq tadqiq qilish uchun boshlang’ich
nuqta bo’ladi. Jumladan, Dj. Mill ishlab chiqarish xarajatlarining turli nisbatlari o’rtasida
o’rnatiladigan almashuv mutanosibligi tovarning har biriga jahon taklifi va talabi hajmiga
bog’liq ekanligini ko’rsatdi.
Iqtisodiy nazariyada xalqaro ixtisoslashuvning ustunliklarini asoslash Rikardoning
klassik shakli bilan cheklanmagan. XX asrda xalqaro ixtisoslashuvning qonuniyatlarini ko’plab
iqtisodchilar, jumladan, S.Xeksher, B.Olin, Dj. Keynos, V.Leont’ev va boshqalar tomonidan
tadqiq qilindi. Xalqaro ixtisoslashuvning qonuniyatlarini yanada chuqurroq tushunish qiyosiy
xarajatlar tahlili asosida ko’p omilli andoza tuzishga olib keldiki, o’nda tovarlar harakati bilan
birga ishlab chiqarish omillarining davlatlararo erkin harakati imkoniyatlari hisobga olindi.

59
O’tkazilgan tadqiqotlarda nafaqat tarmoqlararo, balki tarmoqlar ichida va mintaqa o’rtasidagi
ixtisoslashuvning qonuniyatlari, mamlakatning material, kapital, mehnat va fan sig’imli
tovarlarga ixtisoslashuv sabablari ochib berildi. Ixtisoslashuvga fan va texnika taraqqiyoti hamda
texnologik o’zgarishlar sur`ati va tavsifi ta`sirining xususiyatdari aniqlanadi.
Xalqaro tajriba shundan dalolat beradiki, integratsiya uning qatnashchilari uchun o’zaro
foydali va samarali bo’lishi ta`minlashda quyidagi shartlarga rioya qilinishi zarur:
1) iqtisodiyot rivoji darajasida katta tafovutlar bo’lmasligi;
2) iqtisodiy siyosatning o’xshashligi;
3) valyuta tizimining yaqinligi va valyuta kurslarining barqarorligi;
4) iqtisodiy tizim, ijtimoiy tarkibiy tuzilishi va siyosiy tuzilmaning o’xshashligi.
Integratsiya turli mamlakatlardagi ixtiyoriy, teng huquqli, o’zaro foydali asosda ish olib
boruvchi xo’jalik sub`ektlarining o’zaro ta`sir ko’rsatish va bir-birining ichiga kirib borishidan
iborat ob`ektiv jarayon sifatida rivojlanishi kerak.

Download 1,26 Mb.

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 72

Download 1,26 Mb.

Pdf ko'rish