|
O'zbekiston respublikasi oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 4/24 | | Sana | 19.02.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #159055 |
Bog'liq OMKT (Amaliy mashg\'ulot) 2-lab, 4-лекция, O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazi-www.fayllar.orgAMALIY MASHG’ULOT № 2
OLEFINLAR
Mashgulot rejasi:
1. Olefinlar xakida tushuncha va ularning fizik xossalari.
2. Past olefinlar.
3. Yuqori olefinlar.
4. Piroliz va kreking jarayonlari.
1. Olefinlar (alkenlar). Asosiy organik sintez uchun xom-ashyo sifatida qo`llaniladigan olefinlarni ikki asosiy guruxga ajratish mumkin:
1) gazsimon quyi yoki past xaroratda kaynovchi olefinlar- etilendan pentangacha (C2-C5) bo`lgan uglevodorodlar:
СН2=СН2 - etilen
|
СН3 – СН2-СН=СН2 - buten-1
|
СН3-СН=СН2 - propilen
|
СН3 – СН=СН-СН3 - buten-2
|
2) Yuqori olefinlar C6 dan C12-C18 gacha.
2. Past olefinlar. etilendan butengacha bo`lgan olefinlar oddiy sharoitda gaz, pentenlar boshlab (C5-C10)- rangsiz suyuqlik. Quyi olefinlarni ba`zi bir xossalari 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval
Past olefinlarning xossalari
№
|
Olefinlar turi
|
Kondensasiya temperaturasi, 0C
|
Kritik temperatura, 0C
|
Kritik bosim
0C
|
xavo bilan portlovchi aralashma xosil qilish chegarasi % (xajm)
|
1
|
Etilen
|
-103,7
|
9,9
|
4,95
|
3,0-32
|
2
|
Propilen
|
-47,7
|
91,8
|
4,47
|
2,2-10,0
|
3
|
Buten-1
|
-6,3
|
146,2
|
3,80
|
1,6-9,4
|
4
|
TSis- buten-2
|
-3,7
|
157,0
|
4,02
|
1,6-9,4
|
5
|
Trans- buten-2
|
+0,9
|
-
|
-
|
1,6-9,4
|
6
|
Izobuten
|
-7,0
|
144,7
|
3,85
|
1,8-9,6
|
7
|
n- penten
|
30-37
|
-
|
-
|
1,3-8,8
|
8
|
Izopentenlar
|
20,1-38,6
|
-
|
-
|
1,3-8,8
|
3-jadvaldan kurinib turibdiki, yuqori bosim va past temperaturada etilenni suyuq xolga keltirish mumkin (bunda kaynovchi ammiak yordamida sovutilganda). Boshqa gazsimon olefinlar bosim ostida sikilib suv yordamida sovutilganda suyuq xolga keladi. Olefinlarni yuqoridagi parafinlar bilan takkoslasak, kurinib turibdiki, etilen etandan 150C past xaroratda kaynaydi. Bu kursatkichlar ularni kayta ishlash jarayonida muximdir.
Olefinlarning parafinlardan fark qiladigan xususiyatlaridan biri, ularni yaxshi eruvchanligi va yaxshi yutiluvchanligidir, chunki ularda tuyinmagan uglerod bogi mavjuddir.
Olefinlar parafinlarga nisbatan kattik moddalarga yaxshi adsorbirlanadi, eritmalarga yutiladi. Ushbu xususiyatlarni mavjudligi sababli, ularni maxsus usullar bilan ajratish mumkin.
3. Yuqori olefinlar. C6-C18 olefinlar suyuqlik bo`lib, ularning kaynash temperaturasi uglerod atomlari soni va zanjir tuzilishiga bog’liq. Tugri zanjirli olefinlarni kaynash temperaturasi:
n-С6Н12-63,5-680С
n-С7Н14-93,8-98,20С
n-С8Н16-121-1260С
n-С10Н20-170-1750С
Tarmoklangan tuzilishli olefinlar tugri zanjirli olefinlarga nisbatan past temperaturada kaynaydi. Reaksiyaga kirishishi kobiliyati yuqori bo`lganligi sababli olefinlar organik sintezda xomashyo sifatida muxim urinni egallaydi.
Sanoatda olefinlarni olishni asosiy yuli bu neft fraksiyalarini yoki uglevodorod gazlarini parchalashdir.
4. Piroliz va kreking jarayonlari. Piroliz grekcha suzdan olingan bo`lib, rur-olov va lysis- parchalanish degan ma`noni bildiradi, ya`ni kimyoviy birikmalarni qizdirish natijasida parchalanish jarayoni.
Organik kimyoda «piroliz” suzining ma`nosi–organik birikmalarni yuqori tempraturada destruktiv uzgarishlari orkali parchanishi natijasida kichik molekula massaga ega bo`lgan maxsulotlar xosil bo`lishidir. Piroliz yuli bilan yokiligi va moylar yoki neftkimyosi sintezi uchun xomashyolar olinadi. Piroliz 19 asr oxiridan boshlab qo`llanila boshladi. Bunda neftni kerosin fraksiyasidan gaz olinadi. 20 asrning 50 yillaridan esa piroliz natijasida etilen, propilen, butenlar, butadien, siklopentadien, benzol, toluol ksilollar va x.k olina boshladi. 1980 yilga kelib piroliz yuli bilan dunyo mikyosida olinadigan neft va gazni 6% , 2000 yilga kelib 20% dan turli uglevodorodlar olina boshladi. Piroliz jarayonining asosiy xomashyosi neftni kayta ishlash natijasida xosil bo`ladigan gazlar, neftning benzin va gazoyil fraksiyalari.
Piroliz natijasida xosil bo`lgan maxsulot chikimi destruksiyaga uchratilga xomashyoning uglevodorod tarkibiga bog’liq. C2-C4 tarkibli gazlar va benzin fraksiyasidagi n- parafinlarni piroliz qilish natijasida, asosan pirogaz xosil bo`ladi (4- jadval).
4-jadval
|
| |
