Ўзг. Бет
т
Ҳужжат №
Имзо
Сана
Бет
1. UMUMIY QISM
1.1. Texnologik qurilmalar haqida umumiy tushunchalar. Texnologik
qurilmalarning strukturasi
Har bir texnologik uskuna birligi quyidagi qismlardan iborat: staninalar
(korpuslar, ramalar va h.k.), mahsulot soladigan (bo„shatiladigan) moslama yoki
qism, himoya (blokirovka), uzatish va ish mexanizmlar, ishchi bajaruvchi organ va
nazorat – o„lchov asboblari. Uskuna texnik tasnifini belgilovchi asosiy qismlar
uzatish qismi, ishchi mexanizm va ishchi organlarining o„zaro (bog„liqlikdagi)
faoliyatidir.
Stanina uskunaning barcha qismlarini mahkamlash uchun jumladan,
qo„shimcha moslamalarni (tashuvchi, ko„taruvchi va h.k.) mo„ljallangan. Ba‟zi bir
uskuna turlarida (separatorlar va boshqalar) stanina asosiy vazifadan tashqari ishchi
mexanizmni moylash uchun mo„ljallangan moy turadigan moslama (karter) vazifasini
ham o„taydi.
Yuklash va bo„shatish moslamasi mahsulotni uskunaga davriy yoki uzluksiz
ravishda solib turish, hamda texnologik jarayon talabidan kelib chiqib uni hajm yoki
massasiga qarab dozirovka (meyorlash) qilish imkonini beradi.
Himoya moslamasi (blokirovka) uskunaning ba‟zi qismlarini noto„g„ri yoki
bevaqt ishga tushib ketishi oldini olish yoki ularning avariya vaqtida buzilishidan
saqlab qolish uchun xizmat qiladi.
Uzatma harakatni ishchi mexanizm yoki ishchi organlar orqali uzatish uchun
kerak. Uzatuvchi sifatida elektr, gidravlik va pnevmatik mexanizmlar qo„llaniladi.
Elektr uzatmalar eng keng tarqalgan mexanizmlardir. Uning asosiy qismi
elektrodvigatel hisoblanadi.
Elektr tokiga qarab, elektrodivigatellar uch guruhga bo„linadi:
O„zgarmas tok, boshqariladigan, kuchlanishli. Ularda val aylanish chastotasini
keng miqyosida silliq (plavnoye) o„zgartirish imkoni bor;
Uch fazali o„zgaruvchan tokda – nisbatan kam qo„llaniladigan sinxron va keng
qo„llaniladigan asinxron elektrodvigatellar ishlatiladi. Sinxron elektrodvigatellar
Ўзг. Бет
т
Ҳужжат №
Имзо
Сана
Бет
valning doimiy chastotasi bilan yuklamadan bog„liq bo„lmagan holda ishlaydi.
Asinxron
elektrodvigatellarga
qaraganda ular
ancha yuqori foydali ish
koeffitsiyentiga ega, yuqori yuklanishlarga chidamli. Asinxron elektorodvigatellar
texnologik uskunalarni harakatga keltirish uchun foydalaniladi. Ular konstruktiv va
xizmat ko„rsatishi bo„yicha sodda, ularni tarmoqqa bevosita, tok o„zgartirgichlarsiz
ulash mumkin;
Kam quvvatli bir fazali asinxron elektrodvigatellar. Ular (aksariyat) ko„pincha,
yordamchi qurilmalarda qo„llaniladi.
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar bir va ko„p tezlikka ega bo„lishi mumkin
(tezlik soni – maksimal to„rtta). Katta tezlikka ega elektrodvigatellarning qulayligi
shundan iboratki, ular o„zgaruvchan tezlik (bosqichma-bosqich) bilan ishlashi
mumkin.
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar yopiq (suyuqlik tomchilari va changdan)
holda, yopiq va shamollatiladigan holda, yopiq va shamollatiladigan yuqori ishga
tushirish momentiga ega holda, yuqori sirpanishli yopiq va boshqa holda ishlab
chiqariladi.
Tayanchga mahkamlash konstruksiyasi bo„yicha elektrodvigatellar flanetsli,
chiqish qismi pastda joylashgan vertikal, siljiydigan (sirpanadigan) plitali va
o„rnatiladiganga ajraladilar. Elektr harakatga keltiruvchi sifatida tizim
elektrodvigatellari (chiziqli elektrodvigatellar) va solenoidlar (elektromagnitlar) ham
xizmat qilishlari mumkin.
Gidravlik harakatga keltiruvchi ishchi suyuqlikni gidrosistemaga va undagi
bosim va sarf meyorini ta‟minlab turuvchi nasosdan uzatuvchi (mineral va kastor
yog„i, glitserin, suv va boshqalar, harakatni ishchi mexanizmga uzatuvchi)
gidrodvigateldan, nasos va gidrodvigatelni bog„lovchi quvurlardan, ishchi
suyuqliklarni saqlovchi idishlardan, ishchi suyuqliklarni tozalash (filtrlash) va
sovutish qurilmalaridan tashkil topgan. Ishchi suyuqlikni uzatish uchun shesternyali
(parrakli), porshenli va boshqa turdagi nasoslar qo„llaniladi.
Ўзг. Бет
т
Ҳужжат №
Имзо
Сана
Бет
Gidrodvigatellar rotatsion, buriladigan va porshenli (gidrotsilindrlar)
bo„ladilar. Birinchilari ish mexanizmini aylanma, ikkinchilari – burilish va
uchinchilari – oldiga va kelish-qaytma harakatga keltiradilar.
Pnevmatik harakatga keltirishda ishchi vosita sifatida qisilgan havodan
foydalaniladi. Uzatgich tarkibiga sistemaga havo puflaydigan kompressor, havo
zahirasini hosil qilish uchun resiver (germetik idish); filtrlar; quvurlar;
pnevmodvigatellar; nazorat va avtomatika asboblari kiradi. Pnevmodvigatellar
rotatsion, porshenli, membranali va boshqa turli bo„ladi. Porshenli keng tarqalgan.
Ishchi mexanizmi - harakatni harakatlantiruvchidan texnologik uskunaning
ishchi organlariga uzatish uchun xizmat qiladi.
Bu mexanizm uzatma bilan bog„langan yetaklovchi zvenodan va ishchi
organlar bilan bog„langan yetaklanuvchi zvenodan iborat. Ishchi mexanizm
faoliyatini baholaydigan asosiy ko„rsatkich – uzatish (soni) nisbati.
U quyidagilar nisbati bilan ifodalanadi: tishli uzatkichlarda yetaklovchi va
yetaklanuvchi tishlar sonining yetaklovchi va yetaklanuvchi shesternyalar diametriga;
tishli va tasmali uzatkichlarda yetaklanuvchi shesternya (shkiv) aylanish
chastotasining yetaklovchi shesternya (shkiv) aylanish chastotasiga.
Uzatish mexanizmi ishchi organlar ishlash sharoiti bilan baholanadi.
Quyidagi uzatish mexanizmlari mavjud:
Uzluksiz ishlaydigan mexanizmlar – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot
bilan mexanizmlarning butun sikli davrida doimiy kontaktda bo„ladilar;
Davriy ishlaydigan mexanizmlar – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot
bilan uzatish mexanizmi harakatining bir qismi davomida kontaktda bo„ladilar,
qolgan vaqtda ishsiz holatda bo„ladilar.
Uzatish mexanizmlari qattiq va yumshoq bo„lishi mumkin. Tishli, chervyakli,
richagli, krivoship-shatunli, sharnirli, krest ko„rinishli, prujinali, planetar, friksion va
differensial turdagilar qattiq uzatish mexanizmlariga kiradi. Yumshoq uzatish
mexanizmlari – tasmali, zanjirli, tasmali va hokazolar kichik uzatish nisbatida, hamda
qattiq mexanizmlar bilan birga ishlatiladi.
Ўзг. Бет
т
Ҳужжат №
Имзо
Сана
Бет
Ishchi organlar ishlov berilayotgan mahsulotga bevosita energetik (mexanik,
issiqlik) ta‟sir ko„rsatish yoki ishlov berilayotgan mahsulotning ishchi vosita yoki
energetik maydon bilan o„zaro ta‟sirda bo„ladigan sharoit yaratish uchun xizmat
qiladi. Bu organlar mahsulot xossalari, ularga beriladigan ishlov usuli, rejimi va
yo„nalishidan kelib chiqqan holda har xil konstruksiyada bo„ladilar.
Ishchi organlar konstruksiyasi bo„yicha shnek va vintli, barabanli, valsli,
membranali va shlangli, tasmali, to„rli, friksion, silindr-porshen juftligida, soplali,
forsunkali va diskli bo„lishi mumkin.
Ko„rsatadigan ta‟sir bo„yicha ishchi organlarni tozalaydigan, maydalaydigan,
aralashtiradigan va issiqlik beruvchi, uzatadigan turda bo„lishi mumkin.
| 