10
Mavzu 2. Turizmda marketing konsepsiyasi
Reja:
2.1. Turizmda marketing konsepsiyasi
2.2. Turizmda marketingning mazmun va mohiyati.
2.3. Turistik korxonalarida marketing strategiyasi.
Turizmda marketing konsepsiyasi
Marketing o‘zining asosiy tavsiflari bilan xo‘jalik faoliyatining boshqa
shakllaridan unchalik farq qilmaydi. Shuning uchun ham turizmda zamonaviy
marketingning barcha muhim qoidalari qo‘llanilishi mumkin.
Shu bilan birga turizmda uni faqat tovarlar sotuvida emas,
balki xizmatlar
savdosining boshqa shakllaridan ajratadigan o‘ziga xos alohidaligi mavjud. Bu yerda
xizmatlar savdosi bilan birga tovarlar savdosi (mutaxassislarning baholashi bo‘yicha
turizmda xizmatlar ulushi 75 % ni, tovarlar ulushi 25 % ni tashkil etadi) hamda ishlab
chiqaradigan joyda turistik xizmatlar va tovarlarning iste’mol qilinishida alohida
ahamiyatga ega bo‘lib, aniq vaziyatda o‘ziga xos o‘rin tutadi.
Mehnatning aniq natijasi (moddiy-buyumlashgan shakldagi tovar)ga ega bo‘lgan
an’anaviy ishlab chiqarishda marketing tushunchasi aniqroq ahamiyatga egadir.
Turizmdagi faoliyatning natijasi turistik mahsulotdir. Turistik mahsulot o‘z ma’nosi
bilan bu turistlarning u yoki bu ehtiyojlarini qondiradigan va ularning to‘loviga
bog‘liq bo‘lgan har qanday xizmatdir. Turistik xizmatlarga mehmonxona, transport,
sayrgoh, tarjima, maishiy, kommunal, dallolchilik va boshqa xizmatlar kiradi. Ayni
vaqtning o‘zida «turistik mahsulot»ni tor va keng ma’noda ko‘rib chiqish mumkin.
Tor ma’nodagi turistik mahsulot bu turizm industriyasining (sohaning) har bitta aniq
tarmoqda (masalan, mehmonxona xizmati, tur-operatorning tur. mahsuloti, transport
korxonasi mahsuloti va h.k.)gi xizmatlari. Keng ma’nodagi
muristik mahsulot bu
turistik sayohatni (tur)ni yoki u bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan birlikni tashkil etuvchi
tovar va xizmatlar majmuasidir.
Majmuali xizmat, ya’ni turistlarga yagona «paketda» sotiladigan xizmatlarning
standart yig‘imi asosiy turistik mahsulotni tashkil qiladi.
Chet elda standart yig‘imlari yoki xizmatlar paketi asosida sotiladigan turistik
sayohatlar odatda, pekidj-tur deb ataladi. Ular ko‘pgina turistik firmalarning
faoliyatida bosh vosita bo‘lib hisoblanadi. Aytib o‘tish kerakki,
pekidj-turga bo‘lgan
talab darajasi mamlakatlar orasida farqlanadi. Ular ulushi barcha sayohatlar ichida 38
% gacha bo‘lgan Belgiya, Germaniya, Niderlandiya, Buyuk Britaniya va Daniya kabi
mamlakatlarda eng katta e’tiborga sazovor. Gresiya,
Ispaniya, Italiyada pekidj-
turlarga bo‘lgan talab darajasi 30 % ni ham tashkil qilmaydi.
Turistik xizmatlarning umumiy tavsiflari bir qatorda o‘ziga xos farqlarni ham
kiritish kerak.
Birinchidan, bu xilma-xil komponentlar orasida uzviy munosabatlarning
murakkab tizimi bilan tavsiflanadigan xizmat va tovarlar (moddiy
va nomoddiy
komponentlar)ning majmuasi.
11
Ikkinchidan, turistik xizmatlarga bo‘lgan talab daromad va baholar darajasiga
nisbatan juda sezgir, ammo ko‘p hollarda siyosiy va ijtimoiy sharoitlarga ham
bog‘liqdir.
Uchinchidan, iste’molchi, odatda turmahsulotni iste’mol
qilishdan oldin uni
tasavvur qilolmaydi. Ko‘pgina hollarda iste’mol o‘zi turxizmatni yaratgan joyda
amalga oshiriladi.
To‘rtinchidan, iste’molchi mahsulotni iste’mol qiladigan joyga yetib borish
uchun ma’lum masofani bosib o‘tishi kerak.
Beshinchidan, turmahsulot atrof-muhit va vaqt kabi o‘zgarishlarga bog‘liq
bo‘ladi. U talabning tebranishi bilan tavsiflanadi.
Oltinchidan, turistik xizmatlarning taklifi egiluvchan bo‘lmagan ishlab
chiqarishdan farq qiladi. Ular bevosita faqat ma’lum joyda iste’mol qilinadi.
Mehmonxona, tayyoragoh (aeroport), dam olish
maskanlari mavsum oxirida
boshqa mintaqaga ko‘chirilmaydi. Ular talab o‘zgarishi bilan vaqt va atrof-muhitga
moslasha olmaydi.
Yettinchidan, turistik mahsulot ko‘pgina korxonalar harajatlari bilan yaratiladi.
Ulardan har bittasi ishning o‘ziga xos mehnat usullari, maxsus ehtiyojlari va xilma-
xil tijorat maqsadlariga egadir.
Sakkizinchidan, turistik xizmatlarning mayda kamchiliklari mavjud bo‘lgan
holda, yuqori sifati ta’minlanmaydi. Chunki turistlarga xizmat ko‘rsatish xuddi shu
ayda-chuyda va kichik detallardan iborat bo‘ladi.
To‘qqizinchidan, turistik xizmatlar sifatiga baho berish sub’ektiv fikrlarga
bog‘liq bo‘lib, iste’molchining sotib olinadigan xizmatlar
paketi bahosiga bevosita
aloqasi bo‘lmagan shaxslar (masalan, mahalliy fuqarolar, turistik guruhlarning
a’zolari) katta ta’sir ko‘rsatadilar.
O‘ninchidan, turistik xizmatlarning sifatiga fors-major (kutilmagan holat)
tavsifiga ega bo‘lgan tashqi omillar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi (tabiiy sharoit, ob-havo,
turizm sohasidagi siyosat, xalqaro vaziyat va h.k.).
