94
5.6. Svoplar va ularning qiymatini baholash
Moliyaviy
institutlar, forvard, fyuchers va opsionlar bilan birga-
likda yana bir muhim moliyaviy instrument hisoblanuvchi, svoplardan
keng foydalanadilar.
Svop bu shunday moliyaviy shartnoma boʻlib, u
bir tomonga tegishli boʻlgan kelgusidagi toʻlovlarni ikkinchi tomon-
ning kelgusidagi toʻlovlariga almashtirish vazifasini yuklaydi.
19
Oʻz
tuzilishiga koʻra svoplar yagona tamoyilga tayanadi:
ikki tomon bir
yoki bir necha toʻlovlarni almashishga kelishib olishadi. Bunda
koʻpchilik holatlarda almashinuv qatʼiy belgilangan va oʻzgaruvchan
foiz stavkalari oʻrtasida amalga oshiriladi.
Svoplarni fyuchers shartnomalaridan farqli jihatlari quyidagilardan
iborat: birjadan tashqari bozorda amalga oshiriladi,
shartlar kontra-
gentlar tomonidan belgilanadi, yirik kompaniyalar va banklar bilan
tuziladi va boshqalar.
Svoplarni qoʻllashdan maqsad foiz stavkalarini, valyuta kurslarini,
tovarlarning
narxlarini, aksiyalarga investitsiyalarni va boshqa instru-
mentlar bilan bogʻliq risklarni xedjirlash va foyda olishdan iborat.
Svoplarning bir necha xil koʻrinishlari mavjud boʻlib, ularning
ayrimlarini quyida keltirib oʻtamiz.
Foizlar svopi.
Svoplarning bu koʻrinishi qatʼiy
belgilangan foiz
stavkasiga ega qarz majburiyatini, oʻzgaruvchan foiz stavkaga ega
majburiyatlar bilan almashtirishdan iborat.
Bu svop shartnomasida
ishtirok etuvchilar faqat foiz stavkalarni almashishadi (nominalni
emas). Shartnoma shartlariga koʻra tomonlar oʻrtasida toʻlovlarni
almashtirish bir necha yillar davomida amalga oshiriladi, odatda
svoplarning amal qilish muddati ikki yildan oʻn
besh yilgacha
choʻziladi. Svoplarda koʻpincha oʻzgaruvchan foiz stavkasi sifatida
LIBOR (London Interbank Offer Rate)
20
stavkasidan foydalaniladi.
Svoplar boʻyicha qatʼiy belgilangan toʻlovlarni amalga oshiruvchi
shaxsni svop xaridori deyiladi. Oʻzgaruvchan toʻlovlarni amalga
oshiruvchi shaxsni esa svop sotuvchisi deb yuritiladi.
19
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins. Financial markets and Institutions – USA:
Prentice Hall, Pearson
Education, 2012. P. 613
20
LIBOR – bu resurslarni jalb qilish bo‘yicha London banklararo stavkasi. U turli valyutalarga nisbatan
hisoblanadi. Halqaro moliya bozorlaridagi qarz munosabatlarida inobatga olinuvchi o‘zgaruvchi foiz stavkasi.
