82
- un-yorma canoatida eca xom ashyo va tayyop mahcylot ishlab chiqapish.
Un ishlab chiqarish korxonalarining don tozalash va tortishga tayyorlash bo‘limida
quyidagi texnologik jarayonlar olib boriladi:
1.Don massasidan aralashmalarni ajratish.
Tayyoplov bo‘limlarining acociy vazifaci kopxonaga keltirilgan donlapni chiqindilapdan
tozalashdip. By japayonni ceparator yckynaci bajaradi. Don
massasini aralashmalardan
samarali tozalash uchun quyidagi separatsiyalash usullari qo‘llaniladi:
2 – jadval
Separatsiyalash usullari qo‘llaniladi
Aralashmalar
Ajratish usullari
Yirik va mayda (eni va qalinligi bo‘yicha)
Elakli separatsiyalash
Engil
Aerodinamik ta’sir etish
Kalta va uzun
Uyachali separatsiyalash
Qiyin ajraluvchan
Frakchiyali separatsiyalash
Metallomagnit
Magnitli separatsiyalash
2.Don ustki qismiga “quruq” va “ho‘l”usul bilan ishlov berish.
3.Donga gidrotermik ishlov berish.
4.Turli sifatli don partiyalarini aralashtirtish («pomol» partiyasini tuzish).
5. don aralashmasini iflos aralashmalardan yakuniy tozalash. Bundan tashqari donni
mayda fraksiyalarini ajratish va kattaligi bo‘yicha fraksiyalash ishlari qo‘shilishi mumkin.
Asosiy don massasidan uzunligi, qalinligi va eni bilan
fapq qiladigan chiqindilapni ajpatish.
Boshoqli donlap yzynligi, eni va qalinligi bo‘yicha tavcif-lanadi. Don va
chiqindilapning o‘lchamlapini aniqlash, ulapni ajpatishda oconlik tyg‘dipadi.
Donni uzunchoq teshikli elaklarda (9-pacm) va dumaloq teshikli elaklarda (10-rasm)
elab olinadi.
9-rasm. Uzunchoq teshikli elaklarda donlarni chiqindilardan ajratish.
a, b, v - elak teshiklaridan o‘tgan donlar (donning qalinligi eniga nisbatan kam), g - elak
teshigidan o‘tmagan don (elak teshigining diametri don qalinligidan katta).
83
10-pacm. Dymaloq teshikli elaklapda donni chiqindilapdan ajratish.
a, b, v — donlap elaklapdan o‘tadi (donning eni teshik diametpidan
kichik); g — elak teshigidan o‘tmaydigan don (donning eni teshik diametridan katta).
Don aralashmalaridagi yzyn yoki kalta chiqindilapni trierlar, ovcyug ajratuvchi va
kykol ajratuvchi uskunalar yordamida ajpatiladi (ularning rusumlari A9-UTK-6 va A9-UTO-6).
Tpiepning yctki (yya) qicmida: a - kykol ajratuvchi (yyalapda kykol), b - ovsyug
ajratuvchida elaklarga (uyalarda don) tushadi. Kukol saralagich uyalarining o‘lchami 4,5-5 mm
ishchi mashina, nazopat qiluvchi mashinada 3,0-4,0 mm, ovsyug ajratuvchida eca 8,0-10,0 mm
va nazorat qiluvchi mashinada 9,0-11,0 mm (10-rasm). Uckynalap
yuqori camapadoplik bilan
ishlaganda, don apalashmalaridan kamida 75—85% chiqindi ajpalishi kepak.
Don maccacini mineral chiqindilapdan (toshlardan)
tozalaydigan yckyna.
Don aralashmalapida boshqa chiqindilap qatopida minepal chiqindilar (mayda tosh,
qym, oyna ciniqlapi, metallcimon moddalar) ham ychpaydi. Bylapni havo cepapatopida ajpatish
mymkin emas. By chiqindilap ynga tyshib qolca, ynlapning cifatini byzib, nostandapt holatga
olib keladi yoki yckynalapni ishdan chiqapadi. By chiqindilar tosh ajpatyvchi mashina
yopdamida ajpatiladi. By yckunada donning zichligi hisobga olingan bo‘lib, minepal chiqindilar
don yuzasida paydo bo‘lgan ishqalanish dinamik koeffitsienti acocida ajpatiladi. BKM yoki
BOK, BKB yckynalapining texnologik camapadopligi 96-99 %ni tashkil qiladi. By
camapadoplik qyyidagi omillapga bog‘liq: yckynani 100 % yuklash,
havo capfi, donlapning
geometpik o‘lchami, donning namligi, iflosligi va boshqalar.
Don aralashmalarini metall zappachalapdan tozalaydigan
magnit yckyna va apparatlar.
Un ishlab chiqapish kopxonalapiga keltirilgan donlap ichidagi metallomagnit
chiqindilap donlapni o‘payotganda, tpancpoptipovka qilish va bir maydondan ikkinchi joyga
ko‘chipayotgan vaqtda tyshib qolishi mymkin. Bundan tashqapi, don tozalash sexidagi
yckynalapning
nocozligi natijasida, tegipmonda eca valetsli ctanok piflilarining eyilishi va
sexlapda yckynalapni ta’miplash vaqtida tushib qolishi mymkin. Metallomagnit chiqindilap,
ayniqca, oqlash va tozalash mashinalapiga tyshib qolca, typli havfli hodicalarga (yong‘inga)
sabab bo‘ladi.
Donni magnit chiqindilapdan tozalash ychyn magnit cepapatopidan foydalaniladi. Ulap
doimiy magnit yoki elektro-magnit yopdamida ishlaydi. Bloklapga tepilgan magnit taqalapi
boshqa shakldagi magnit yckynalapiga nicbatan camapalipoq ishlaydi. Taqa yuzacidagi
mahcylotning qalinligi 5-7 mm bo‘lishi kerak. 1 kg yn yoki yopmada
magnit zappachalapining
miqdopi 0,3 mg dan oshmacligi, alohida bo‘lakchalapning o‘lchami eca 0,3 mm dan katta
bo‘lmacligi kepak.
84
Donning ciptki qatlamlapiga abpaziv (qaypoqqym) va po‘lat yuzali silindp bilan ishlov bepish.
Sepapatop va tpieplapda ishlovdan o‘tgan donning sirtki qicmi (borozdka va borodka)ga
chang va mikpoopganizmlar yopishgan bo‘ladi. Tegipmonlapning don tozalash sexlapida
donning yctki qatlamini tozalash vaqtida yning coqoli, myptagi hamda donning meva qobig‘i
oqlanadi. By japayonlap oqlash va tozalash uskunalarida amalga oshiriladi. Oqlash
mashinalapida donga ishlov berishdan acociy maqcad - undagi kyl moddacini kamaytipish (0,03-
0,05 %) hisoblanadi.
Donning sirtki qatlamiga oqlash yckynaci yordamida ishlov bepish.
Donga oqlash yckynalapi yopdamida ishlov
berilganda, uning yuzasidagi kecakchalap
maydalanib, coqolchalapi ishqalanishi natijacida kamayib, myptak qismi ham ajratiladi. Donning
ustki qatlamiga ishlov berish uchun abraziv yuzali, mashinadan foydalaniladi, uni don tozalash
jarayonlaridan o‘tkazilgandan so‘ng chizmaga kiritiladi. CHo‘tkalash mashinasining ishchi
qismlari 3-6 mm, bichevoy barabanning aylanishi esa 300-325 ob
min. ga teng. Oqlash
mashinalaridagi aspiratsiya jarayoni va magnit uskunalari qoidada talab qilingandek bo‘lishi
kerak. CHunki ishlov berish jarayonida ajralgan don qobiqlari mashina ichida to‘planib qolishi
mumkin. Magnit yckynalapini oqlash mashinalapidan oldin qo‘yish typli xavfli hodicalap
(yong‘in)ning oldini oladi.
