80
Donni qayta ishlash un ishlab chiqarish jarayoni quyidagi omillarga bog‘lik; qayta
ishlanayotgan
donning sifatiga; texnologik jarayoning mukamallik darajasiga; korxona
texnologik uskunalarining texnik holatiga; mutaxassislarning malakasiga.
Mamlakatimizda non maxsulotlariga bo‘lgan extiyoj qo‘yidagicha: o‘rtacha
xisobida xar bir
odam 1 yilda 50 kg atrofida non, un maxsulotlaridan esa 165-170kg iste’mol qilinadi. Bu esa
boshqa mamlakatlaridagi ko‘rsatkichlardan ancha yuqoridir. Oziq-ovqat sanoatidagi eng muxim
soxa esa un ishlab chiqarish soxasidir.
Don qishloq xo‘jalik ishlab
chiqarishning muxim maxsuloti, inson ozuqasining asosi,
maxsuldor chorvachilikni rivojlantirish uchun esa em xashak bazasi xisoblanadi.Don
ekinlarining o‘zi xos tomoni - inson organizmi uchun o‘ta qimmatli bo‘lgan organik moddalarni
sintezlash qobiliyati xisoblanadi. Donda boshqa dexqonchilik maxsulotlariga qaraganda ko‘p
miqdorda quruq moddalar mavjud bo‘lib, etilgan don massasining 85% ni tashkil qiladi. Bular
asosan yuqori qiymatga ega bo‘lgan oqsil moddalari, xazm bo‘ladigan uglevodlardir. Boshoqli
ekinlar don tarkibida 10…15 %, dukkakli ekinlar donlari tarkibida 28…30 %
yuqori sifatli
oqsillar mavjud.
Inson kunlik ovqatida donni qayta ishlan maxsulotlarining (un, yorma, non, makaron
maxsulotlari va boshqalar) ulushi turli mamlakatlarda 20 dan 80 % gacha tebranib turib, o‘rtacha
30…33 % ni tashkil qiladi.
100 g nonvoylik bug‘doy unida asosiy oziqaviy moddalar miqdori.
Un navi
Suv
Oqsil
Uglevodlar
Kletchatka Yog‘
Kul
Energetik
qimmati,
kkal
Umumiy
Kraxmal
SHakar
Oliy
14,0
10,3
74,2
67,7
1,8
0,6
0,90
0,50
334
I
14,0
10,6
73,2
67,1
1,7
0,2
1,30
0,70
331
II
14,0
11,7
70,8
68,2
1,8
0,6
1,80
1,10
324
Jaydari
14,0
12,5
68,2
55,8
3,4
0,9
1,90
1,5
298
Bug‘doy unidagi vitaminlar miqdori, 100g mahsulot uchun mg%da.
Un navi
V 1
V 2
RR
Oliy
0,17
0,04
1,2
I
0,25
0,08
2,2
II
0,37
0,12
4,55
Jaydari
0,41
0,15
5,5
Oliy (vitaminlashti-rilgan un).
0,57
0,44
3,2
Bug‘doy donining tuzilishi va kimyoviy tarkibi. Bug‘doy - eng muxim oziq-ovqat ekini
xisoblanadi. U dunyo bo‘yicha un ishlab chiqarishda birinchi o‘rinni egallaydi.Bug‘doyning
asosiy xossalari bo‘lib, donning tuzilishi va kimyoviy tuzilishi, shuning bilan birga uning tashkil
qiluvchi to‘qimalarining tuzilishi va tarkibi xisoblanadi.
81
Rasm 2. Bug‘doy doni tuzilishi
