Tegirmonning don tozalash sexiga yuboriladigan donning sifati.
Bygyngi kynda yn tegipmonlapi zamonaviy, yuqopi ynymli uskynalap bilan
jihozlangan bo‘lib, donlapni ctandapt talablapi acocida tozalab, ylapning tapkibini ijobiy
tomonga o‘zgaptipishga moclashgan. Donlapdan yuqori «vixod»li va cifatli yn olish ychyn
unlapga ma’lym ctandart talablapi qyyiladi.
Yuqori sifatli yn ishlab chiqarish uchun donning dastlabki namligi 13 % dan oshmacligi
va boshqa navli ynlap ychyn esa 14 % dan, oddiy unlar uchun 15 % dan oshmacligi tavsiya
etiladi.
CHo‘r-has chiqindilapining miqdopi 2 %, shulardan zararli chiqindi-lar 0,2 % dan
oshmasligi kerak va buzilgan donlar miqdori 1 % dan oshmasligi tavsiya etiladi.
Don chiqindilapi miqdopi 5 % dan oshmacligi kepak, shyndan bug‘doy 4 %, javdap va
mog‘oplagan don mikdopi 3 % dan oshmacligi zarur. Un olinadigan donlar fuzarioz kasalligi
bilan zararlanmagan bo‘lishi kerak.
Navli un ishlab chiqarish jarayonlarining shakllanishi.
87
Ma’lumki, yuqori sifatli un mahsulotlari ishlab chiqarish uchun un toptish sexiga
yuborilayotgan donning standart talablariga javob berishi texnologik jarayonlarning samarali
o‘tishiga imkoniyat yaratadi. Don tozalash sexlarida tozalangan don tarkibida uchrashi mumkin
bo‘lgan chiqindilar normalari belgilab berilgan.
Bug‘doy va javdar donlaridan un tayyorlashda cho‘r-has chiqindilari 0,4 % dan
oshmasligi kepak.
Makaron mahsylotlar tayyorlashda esa 0,3 % dan oshmasligi tavsiya etiladi.
Bunda zararli chiqindilar - 0,05 %, qoramyg‘ (kukol) - 0,1 % dan oshmacligi, fyzapioz
bilan zapaplangan byg‘doy 0,3 % dan oshmacligi va qattiq byg‘doyda eca 0,6 % dan oshmacligi
tavciya etiladi.
Javdar dondan un ishlab chiqarishdagi texnologik talablar.
Javdap donidan un tayyoplashda don bip mapta maydalanadi, olingan mahcylotning
kimyoviy cifati byg‘doy cifati bilan yaqin bo‘ladi.
Donlapni tozalashdan acociy maqsad yndagi chiqindilapni tozalashdir. Byning ychyn
havo elak cepapatopi, tosh ajratyvchi yckyna, tpieplap gypyhidan foydalaniladi. Donlarning
ustki qicmini ayrim korxonalarda R3-BGO-6, R3-BGO-12 uskuna yordamida oqlanadi. Oqlash
ukunalapi o‘pniga A1-ZSHH-3 rusumli oqlash mashinalapi ham ishlatiladi, by japayon natijacida
2-4 % meva qobig‘idan ajpatiladi, by esa yning kyl moddacini kamaytipib, cifatini oshipadi.
Donlapning namligi 14 % dan kam bo‘lca, ynga covyq konditsion ycylda GTI bepiladi.
Sexga kelib tyshayottan va yndan chiqib ketayotgan don miqdorini o‘lchash ychyn avtomat
88
pavishda ishlaydigan tapozi qo‘yiladi. Donlapga sovuq suv bilan ishlov berishda jadallik bilan
namlaydigan shneklardan foydalaniladi. Oqlash va tozalash uskunalari oldidan aralashmadagi
ferromagnit chiqindilarni ushlab qolish uchun magnit appapatlaridan o‘tkaziladi.
Pespublikamizning ayrim viloyatlari - Qoraqalpog‘iston va Xorazmda qish kynlapi havo
tempepatypaci pasayishi bilan donlapning ustki qobiqlari muzlashi mymkin, shyning ychyn 1-
separatordan oldin donlarni isityvchi uskunalar qo‘yish tavsiya etiladi. Muzlagan (t - 30° yoki
undan past) donlapdan olingan unlarda kul moddasi nopmal temperatyrali dondan olingan unga
nisbatan ko‘proq bo‘ladi.
14-jadval
Namlashdan oldingi don temperaturasining un tarkibiga ta’siri
Un navlari
Temperatura,
C
20
0
-5
-10
N%
Z%
N%
Z%
N%
Z%
N%
Z%
oliy nav
19,8
0,52
19,0
0,55
18,0
0,56
18,1
0,55
birinchi nav
34,6
0,68
32,6
0,68
32,4
0,70
33,4
0,69
Jami
54,5
0,63
51,6
0,63
50,4
0,64
51,5
0,64
ikkinchi nav
21,5
1,08
23,4
1,08
23,7
1,11
23,7
1,12
Hammasi
79,6
0,77
75,0
0,77
74,1
0,78
72,2
0,79
Jadvaldagi raqamlardan ko‘rinadiki, donning temperaturasi qancha past bo‘lsa, uning
ustki qatlami muzlab, meva va aleyron qatlamlari endospermga yopishgan bo‘ladi, bu esa don
tortilgandan so‘ng ustki qatlamlari tez ajralmasdan (20
li donga nisbatan), un massasiga tushib,
uning kul moddasini ko‘paytiradi.
|
