Biologik ta’limning maqsad va vazifalari

60 
hayoti, ularning shaxsiy va tarixiy rivojlanishining asosiy qonunlari 
bilan qurollantirish hayot tuzilishining turli: molekula, hujayra, 
organizm, populyatsiya – tur, biogeotsenoz, biosfera darajalari bilan 
tanishtirish; tabiatga uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda 
bо‘lish fazilatlarini о‘quvchilar ongiga singdirish; о‘quvchilarni 
о‘zlarining va о‘zgalarning salomatligini saqlashga, sog‘lom turmush 
tarzini tarkib toptirishga yо‘naltirish; biologiya ta’lim mazmunini 
hozirgi ijtimoiy hayot, fan – texnika taraqqiyoti bilan mustahkam 
bog‘lanishini ta’minlash asosida о‘quvchilarning kasb tanlashga ongli 
ravishda yо‘naltirish; biologiya ta’lim mazmunini qadimda yashab jahon 
fani - madaniyatiga ulkan hissa qо‘shgan va hozirgi davrda yashayotgan 
biolog 
olimlar 
faoliyati 
bilan 
bog‘lash orqali о‘quvchilarni 
vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdan iboratdir.
Biologik ta’lim mazmuni va tarkibiy qismlari 
Har qanday о‘quv fanini о‘qitishda uning mazmuni nihoyatda katta 
ahamiyatga ega bо‘ladi. Unga asosiy sabab о‘quv fani mazmuni о‘sha 
fanning о‘ziga xos yо‘nalishini, о‘qitish tizimini, metodlarini, 
vositalarini belgilab beradi. О‘quv fanining mazmuni о‘quv dasturlari, 
darsliklari, о‘quv qо‘llanmalari orqali konkretlashtiriladi.
Umumiy о‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida biologik ta’limning tarkibiy 
qismlari bо‘lib, botanika, zoologiya, odam anatomiyasi va fiziologiyasi 
hamda sitologiya, biokimyo, genetika, evolyutsion ta’limot o’quv 
qo’llanmasidan iborat bо‘lgan umumiy biologiya о‘quv fanlari 
hisoblanadi. Mazkur о‘quv fanlarida turli xil о‘simliklar, hayvonlar, 
odamlarning tashqi, ichki tuzilishi hayot faoliyati, tashqi muhit bilan 
bog‘liqligi tо‘g‘risida hamda hujayraning uning organoidlarining 
tuzilishi, funksiyasi, irsiyat о‘zgaruvchanlik evolyutsion ta’lim va shu 
kabi bilimlar beriladi. Maktab biologiya ta’limini ayrim о‘quv fanlariga 
ajratish qonuniy bо‘lib, kо‘p yillik pedagogik tajribalar asosida о‘zini 
oqlagan. Biroq biologik ta’limning turli о‘quv fanlariga ajralishi tirik 
tabiatdagi narsa hodisalarni alohida-alohida о‘rganishga emas, balki 
ularning bir butunligini, о‘zaro bog‘liqligini ifoda etgan holda 
о‘qitilishini taqozo qiladi. Biologiya о‘quv fanining tarkibiy qismlariga 

61 
birinchi navbatda ilmiy tushunchalar kiradi. Ular biologiyaning ayrim 
sohalariga oid xususiy va biologiyaning barcha sohalariga xos bо‘lgan 
umumiy biologik tushunchalardan tashkil topadi. Ana shunday umumiy 
biologik tushunchalar qatoriga organizmlarning hujayraviy tuzilishi, 
modda va energiyaning almashinuvi, organizm va muhitning о‘zaro 
birligi, irsiyat о‘zgaruvchanlik organik olam evolyutsiyasi tushunchalari 
kiradi. Biologiya о‘quv fani mazmunining yana bir komponenti bо‘lib 
g‘oyalar hisoblanadi. Biologiya ta’lim mazmunida о‘quvchilar ongiga 
organik olam evolyutsiyasi, tirik tabiat tuzilishining har darajada 
ekanligi, organ tuzilishi bilan funksiyasining о‘zaro bog‘liqligi, biologik 
sistemalarning tabiiy muhit bilan aloqadorligi, о‘z-о‘zini boshqarish va 
nihoyat nazariya bilan amaliyotning birligi kabi g‘oyalar singdiriladi. 
Biologiya о‘quv fanining mazmunini yana bir komponenti bо‘lib 
biologik qonunlar hisoblanadi. Ana shunday biologik qonunlardan 
о‘quvchilar Mendel va Morganning irsiyat qonunlari, Ber qonuni, 
Xardi-Vaynberg qonuni, V.I.Vernadskiyning atomlarning biogen 
migratsiyasi qonuni kabilar bilan tanishadilar. Biologiya fan 
mazmunining yana bir komponenti ilmiy nazariyalardir. Umumiy о‘rta 
ta’lim biologiya о‘quv ta’lim mazmuniga CH.Darvinning organik 
olamning evolyutsion nazariyasi, A.N.Severstovning filembriogenez 
nazariyasi, T.Morganning xromosoma nazariyasi va nihoyat hozirgi 
zamon gen nazariyasi kiritilgan. 

Download 1,48 Mb.