О‘quvchilar о‘zlashtirishi lozim bо‘lgan biologik bilimlar minimumi

62 
Hayvonlarning turli tumanligi. Ularning sistematikasi: bir hujayralilar, 
kо‘p hujayralilar (kovak ichlilar, yassi, yumaloq, halqali chuvalchanglar, 
mollyuskalar, bо‘g‘imoyoqlilar, xordalilar). Bо‘g‘imoyoqlilar va xordali 
hayvonlarning sinflari, turkumlari, ularning tabiat va inson hayotida 
tutgan о‘rni. Hayvonlarni muhofaza qilish. Tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish. Odamning hayvonot sistemasidagi tutgan о‘rni.
Odam va hayvonlar tana tuzilishidagi о‘xshashlik va tafovutlar. 
Odam va uning paydo bо‘lishi. Ijtimoiy va tabiiy muhitga odamning 
moslanishi. Odamdagi organlar sistemasi, ularning tuzilishi va 
funksiyasi. Odam hayot faoliyatini neyro-gumoral boshqarilishi. 
Odamning oliy nerv faoliyati. Odamdagi yuqumli kasalliklar, ulardan 
saqlanish yо‘llari. OITS va undan saqlanish. Normal turmush 
kechirishga yordam beruvchi omillar. 
Hayotning tuzilish darajalari: molekula, hujayra, organizm 
populyatsiya – tur biogeotsenoz, biosfera. Hayotning hujayrasiz 
shakllari, prokariot va eukariot hujayralar. Hujayra - tiriklikning 
tuzilish, funksional, genetik birligi, hujayraning kimyoviy tarkibi, 
anorganik va organik moddalar, ularning hujayradagi roli, hujayra 
tuzilishi, yadro, xromosomalar, DNK irsiy axborotni tashuvchi ekanligi, 
hujayra organoidlarining tuzilishi va funksiyasi, oqsillar biosintezi, 
hujayra, moddalar va energiyaning almashinuvi, fotosintez uning 
tabiatdagi roli, hujayraning bо‘linishi, jinssiz va jinsiy kо‘payish, 
urug‘lanish, organizmlarning individual rivojlanishi, irsiyat va 
о‘zgaruvchanlik, genlar va belgilar, genetik atamalar va simvollar, 
genetik 
metodlari, 
Mendel, 
Morganlarning 
irsiyat 
qonunlari, 
o‘zgaruvchanlik, irsiylanmaydigan va irsiylanadigan о‘zgaruvchanlik, 
mutagenlar va ularning organizmlarga ta’siri, genetikaning tibbiyot va 
seleksiyadagi ahamiyati, odamlardagi irsiy kasalliklar ularning oldini 
olish, seleksiya metodlari, genetik injeneriya va uning metodlari, genetik 
injeneriyaga asoslangan biotexnologiya.
Evolyutsion g‘oyalarning paydo bо‘lish tarixi. Evolyutsion 
ta’limot. Evolyutsiyani isbotlovchi fan dalillari. Mikro va makro 
evolyutsiya. Evolyutsiyaning boshlanish birligi va omillari. Tabiiy 
tanlanish - evolyutsiyaning yо‘naltiruvchi omili ekanligi. Biologik 

63 
progress va biologik regress. Organizmlarning muhitga moslanishi va 
uning xillari. Tirik tabiatga xos belgilar. Hayotning paydo bо‘lishi 
tо‘g‘risidagi farazlar. Yerda organik olamning rivojlanishini asosiy 
bosqichlari. Ekologik omillar. Ekosistemalar. Ekosistemalardagi modda 
va energiyaning aylanishi. Ekosistema dinamikasi. Agroekosistemalar. 
Biosfera. Biomassa. Biosfera haqidagi V.I.Vernadskiy ta’limoti. 
Odamning biosferaga ta’siri. Biosfera evolyutsiyasi. Noosfera.
Shundan kо‘rinib turibdiki, о‘rta maktabda biologiya ta’limi 
politexnik xarakterga ega bо‘lmog‘i va u yosh avlodning ijtimoiy 
foydali hamda unumli mehnatdagi ishtiroki bilan bog‘lanishi lozim. Bu 
aloqa fermer xо‘jaliklarida, kо‘kalamzorlashtirishda, yangi foydali 
qazilmalarni, о‘simliklarni qidirib topishda, dorivor о‘simliklar 
tо‘plashda va boshqa ijtimoiy foydali ishlarda amalga oshiriladi. Bu 
nazariy bilimlarni chuqurlashtirishga yordam qiladi va tabiat, qishloq 
xо‘jaligi bilan bog‘liq maktab о‘quvchilariga kasb tanlashlariga imkon 
beradi. 
Biologiyani о‘rganish mehnatga muhabbat va hurmatni, mehnatni 
insoniyatning barcha moddiy va ma’naviy boyliklarining manbai sifatida 
e’tirof etishni tarbiyalash uchun keng imkoniyatlar beradi. Maktabda 
biologiya kursini о‘rganishni tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yilganda u maktabni 
tamomlab chiqqandan keyin ham mustaqil ravishda ma’lumot olish yо‘li 
bilan bilimlarni tinmay yangilab borish ehtiyojini tug‘diradi va 
rivojlantiradi. 
Hozirgi zamon kishisi hayotining tirik tabiat tо‘g‘risidagi ilmiy 
bilimlarsiz tasavvur etib bо‘lmaydi, chunki uning hayoti о‘simliklar va 
hayvonot olami bilan butkul bog‘langan. Lekin о‘simliklar – Yerda 
organik xom ashyo va energiya olish manbaidir. Hayvonot dunyosi о‘z 
navbatida turli xil oziq - ovqat va sanoat xom ashyosining manbai 
bо‘lib xizmat qiladi. Tabiiy boyliklardan mohirona foydalanish va ularni 
kо‘paytirish xalq va davlat farovonligini yuqoriga kо‘tarish uchun 
xizmat qiladi. Biologik ta’lim kо‘p jihatdan yosh avlodni estetik 
tarbiyalashga 
yordam 
beradi. 
Ajoyib 
manzara 
yosh 
ruhning 
rivojlanishiga shu qadar ulkan darajada tarbiyaviy ta’sir kо‘rsatadiki, 
pedagogning ta’siri u bilan tenglasha olmaydi. Biologiyani о‘rganishda 

64 
estetik tarbiyaga barcha о‘quv tarbiya jarayonining uzviy qismi sifatida 
qaraladi. Ilmiy idrok qilish estetik qabul qilish va hissiyotlarni о‘z ichiga 
oladi. Biologik ta’lim insonning qalbi va qalbiga ijobiy ta’sir qilish 
uchun hamma imkoniyatlarga egadir. Tabiatni idrok qilish u bilan 
yaqinroq tanishayotgan kishiga juda katta huzur baxsh etadi. Tabiat 
vositalari bilan estetik tarbiya berish yosh avlodning umumiy estetik 
tarbiyasiga kо‘maklashadi. 
Tabiatni sevish – katta va murakkab tuyg‘udir. U yuksak qalb va 
qalb doiralarini qamrab oladi va odamning ongli ma’naviy hayotining 
asosiy tomonini tashkil etadi. Bu tuyg‘u kо‘p jihatdan vatanparvarlik 
hislariga mos keladi. Jonajon tabiatga bо‘lgan muhabbat bilan birga 
yosh avlodga jonajon о‘lkaga, jonajon mamlakatga о‘yilgan mehr 
о‘sadi. U bevosita bolalikda, maktab yillarida tug‘iladi. Ulg‘ayish va 
yetuklik mehru muhabbatni his etib olishga olib keladi va uni 
mustahkamlaydi. Biologik ta’lim butun yosh avlodni tabiatga tо‘g‘ri 
munosabatda bо‘lishga olib keladi. Unga nisbatan ta’sirchan muhabbatni 
tarbiyalaydi, tabiatning chiroyini idrok etishdan tashqari uni muhofaza 
qilish, asrash, tabiat boyliklarini о‘z qо‘llari bilan yaratish va 
kо‘paytirishga о‘rgatadi. Bularning barchasiga biologik qonuniyatlarni 
chuqur va ongli ravishda о‘zlashtirgandagina erishish mumkin. 

Download 1,48 Mb.