xilligi”, “Hujayra”, “Organizmlarning kо‘payishi va shaxsiy

58 
9-§. UMUMIY О‘RTA TA’LIM О‘QUV YURTLARIDA 
BIOLOGIK TA’LIM MAZMUNI 
Umumiy о‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida biologik ta’lim mazmuni
asoslari 
XXI asr – informatsion texnologiyalar asri. Bu asr oʻz 
mutaxassislaridan umuman oldingidan farq qiluvchi kompetensiyalarni 
talab qiladi. XX asrda va undan oldin kuchli xotira, ensiklopedik bilim, 
oʻz sohasida iloji boricha koʻproq maʻlumotni bilgan mutaxassislar 
yuqori qadrlangan boʻlsa, endi bu bilimlar hal qiluvchi ahamiyatga ega 
boʻlmay qoldi. Qidiruv tizimlari, onlayn ensiklopediyalar, sohalar 
boʻyicha mukammal onlayn maʻlumotlar bazalari yaratildiki, endi bu 
maʻlumotlarni eslab qolish zaruriyati ikkinchi planga tushib qoldi.
Hozirgi zamon mutaxassisida bu bilimlarni tahlil qilish, ulardan 
yangi maʻlumotlarni hosil qila olish, xalq tili bilan aytganda “Kosa 
tagidagi nimkosa”ni koʻra olish kompetensiyasi birinchi oʻringa 
koʻtarilyapti.
Umumiy о‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida biologik ta’lim mazmuni 
hozirgi davrdagi biologik fanlar rivojlanish darajasini о‘zida aks ettirishi 
zamon taqozosidir. 
О‘quvchilar uchun biologik о‘quv materialini tanlash biologiya 
о‘qitish metodikasida nihoyat murakkab masalalaridan biri sanaladi. U 
maktab О‘qituvchilari, pedagoglari, biolog olimlar hamkorligida hal 
etiladi. О‘quvchilar uchun ta’lim mazmunining tanlashni qiyinligi ilmiy 
axborotning benihoyat kо‘pligi va tez о‘sishi bilan uzviy aloqador. 
Keyingi davrda biologiya tobora tez rivojlanayotgan mustaqil fanlar 
tizimidan iboratligi ma’lum bо‘lib qoldi. U botanika, zoologiya, 
fiziologiya, anatomiya, morfologiya, genetika, sitologiya, antropologiya, 
embriologiya, 
paleontologiya, 
mikrobiologiya, 
gidrobiologiya, 
biogeografiya, biotexnologiya, bioetika, bioestetika, evolyutsion
ta’limot va boshqa xususiy fanlar o’quv qo’llanmasidan tashkil topgan. 
Biologiya 
fanining 
bunday 
tez 
rivojlanishi 
bir 
tomondan 
organizmlarning turli jihatdan о‘rganish, ikkinchi tomondan hayotning 
har xil darajalarini tadqiq qilish bilan bog‘liq bо‘lsa, uchinchi tomondan 

59 
biologiyaning tabiiyotshunoslikning boshqa - xususan matematika, 
kibernetika, ximiya, fizika sohalari bilan integratsiyasi bilan 
tushuntiriladi. Biologiya fanining tabaqalanishi va boshqa tabiiy fanlar 
bilan hamkorlik qilishi yangi - yangi axborotlarni tо‘planishiga sababchi 
bо‘lmoqda. Hujayra organoidlarining ultrastruktura tuzilishi qilishi, 
funksiyasi, hujayraning kelib chiqishi tо‘g‘risida simbiogenez 
nazariyasi, nuklein kislotalarning tuzilishi va funksiyasi, irsiyat va 
о‘zgaruvchanlikning moddiy asoslari, politipik tur, populyatsiyalarning, 
ekologik genetik tuzilishi, kariosistematika, hayot tuzilishining turli 
darajalari tо‘g‘risidagi bilimlar biologiyaning XX asrdagi yutuqlari 
sanaladi. Biologiya fanidan tо‘plangan bilimlar, axborotlar hajmi 
nihoyatda kо‘p va xilma-xil.
О‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida biologiya fani tо‘plagan barcha 
axborot va bilimlarni tabiiy ravishda о‘quvchilarga berib bо‘lmaydi. 
Shunga kо‘ra ular orasidan о‘quvchilarning yoshi hamda о‘qitishning 
hozirgi zamon maqsad va vazifalariga mos bо‘lgan bilimlar o’quv 
qo’llanmasini tanlab olish zarur. Tanlab olingan bilimlar o’quv 
qo’llanmasi umumiy о‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida davlat, jamiyat, shaxs 
ehtiyojiga mos bо‘lishi, hamda jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy 
taraqqiyotini va fan texnika rivojlanishini о‘zida ifoda qilishi va ta’lim 
berishda kо‘rsatilgan maqsad vazifalarini amalga oshirishga safarbar 
qilingan bо‘lishi lozim. 

Download 1,48 Mb.