159
joyda saqlash kerak.
Mayda sut emizuvchilar,
suvda ham quruqlikda
yashovchilar ham sudralib yuruvchilar terrariumlarda saqlanadi.
Terrarium о‘tloq, chо‘l va boshqalar shaklida bezatiladi. Botqoqlik
hosil qilish uchun temir yoki plastmassa vannacha qо‘yiladi. Olmaxon,
tо‘ti va boshqa sayroqi qushlar maxsus kataklarda boqiladi.
Tirik tabiat burchagi uchun ajratilgan xonada har-xil hayvonlarni,
masalan: akvarium va mahalliy baliq turlari, suvda ham quruqlikda
yashovchilarni, sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilarni
boqish mumkin. Maktabning о‘quv tajriba uchastkasida tovuq, nutriya,
norka, quyon kabi hayvonlarni boqish tavsiya etiladi.
Agar tirik tabiat burchak uchun ajratilgan xona kichik bо‘lsa yoki
torlik qilsa, unda bir muncha yirik qushlar
va hayvonlarni saqlash
mumkin. Dars vaqtida о‘quvchilarning fikrlarini bо‘lmaydigan boshqa
obyektlarni bevosita biologiya xonasiga joylashtirish mumkin. Turli
tovush, qо‘lansa hid chiqaradigan hayvonlar alohida kichik xonada
saqlanadi.
Tirik tabiat burchagidagi hayvonlarning kо‘plari ustida zoologiya,
odam
va uning salomatligi, umumiy biologiya bо‘yicha zarur tajribalar
qо‘yilishi mumkin. Masalan; “moddalar almashinuvi” mavzusiga oid V
va S avitaminozlar hosil qilish bо‘yicha, quyonlarning og‘irligi oziq
sifatining ta’siri, tuproq rangining baqa tanasining rangiga ta’sirini, it
baliqdagi metamorfozni о‘rganish mumkin.
Tirik tabiat burchagi yosh tabiatshunoslarning ish joyi hamdir. Bu
yerda yosh tabiatshunoslar kuzatuv ishlarini olib borib, uni natijalarini
yozadilar, hayvonlar uchun oziq tayyorlaydilar,turli moslama yasaydilar
va ta’mirlaydilar. Tirik tabiat burchaklaridagi
har bir hayvonning nomi
yozilgan etiketkasi, parvarishlash qoidasi va oziqlantirish normasi
hamda tajriba о‘tkazayotgangan о‘quvchining familiyasi kо‘rsatilgan
bо‘lishi kerak.
Hayvonlar burchakda tip va sinflar bо‘yicha guruhlarga ajratiladi,
lekin guruhlashtirish yashash muhiti bо‘yicha
va ularning tegishli
о‘simlik bilan birga bо‘lishi mumkin.
Sinfning yoki tirik burchakning birorta derazasida о‘simliklarning
“tirik sistema”sini tasvirlab kо‘rsatish mumkin, bu V, VI, X, XI – sinflar
160
uchun foydalidir. Buning uchun xona va yovvoyi о‘simliklardan
foydalaniladi, ular derazalarga bir avlodning turlari, bir oilaning
avlodlari shu kabilar tartibida joylashtiriladi. Hayvonlar sistemasini tirik
obyektlarni tulumlari bilan, ba’zi xollarda rasmlar bilan birga kо‘rsatish
mumkin. Bu о‘quvchilar uchun kо‘rgazmali quroldir.
Maktab tirik tabiat burchagida alohida sinflar uchun,
qandaydir
qismlarni ajratish pedagogik maqsadga muvofiq emas. Unda о‘quvchilar
jamoatchilik, о‘simlik va hayvonlar dunyosining tabiiy birligini tushunib
olish ruhida tarbiyalansinlar.
