142
!
!
!
Muhammad Aminxo‘ja Muqimiy Qo‘qon shahrida tu g‘il gan. U «Say-
lov», «Tanobchilar», «Hapalak qishlog‘i ahlining xonga arzi» va boshqa
satirik asarlar, «Qo‘qondan Farg‘o nagacha», «Qo‘qondan Isfaragacha»
kabi ilk sayohatnoma larning muallifidir.
Anbar otin ham Zavqiy kabi erksevar va hurfikr she’r lari bilan shuhrat
topdi. Shoira Qo‘qon shahrida yashab, ayollarning jamiyat va oiladagi haq-
huquqsiz ahvoli to‘g‘ri sida achchiq haqiqatlarni qalamga oldi.
Ayollar -
ning erkinligi va teng huquqli bo‘lishi uchun kurashga da’vat etgani
uchu n shahardagi mutaassib kayfiyatdagi
kuchlar tomonidan kaltaklan-
di va ko‘p o‘tmay hayotdan ko‘z yumdi. O‘zbek shoirlarining she’rlari
keng xalq ommasi yuragiga yo‘l topdi. Ularning she’rlari asosida ko‘plab
qo‘shiqlar yaratildi.
XX asr boshlarida o‘zbek adabiyotida yangi janrlar paydo bo‘ldi.
Nasrda yaratilgan asarlar ham dunyo yuzini ko‘rdi. Ayniqsa, jadid ada-
biyoti rivojlandi. Bu adabiyot mazmunida mamlakatdagi og‘ir sharoit va
mustamlakachilik tizimi illatlari qoralandi.
O‘zingizni sinang!
Anbar otin – ...
Muqimiy – ...
Zavqiy – …
Jadid adabiyotida 1910-yilda
Abdulla Qodiriy ilk nasriy asarlarini
e’lon qildi. Adib o‘zining hikoyalari, felyetonlari va pyesalari bilan Tur-
kiston ziyolilari hamda xalq ommasi orasida keng tanildi. Uning «Juvon-
boz» hikoyasi, «Baxtsiz kuyov» pyesasi va qator romanlarini xalq sevib
o‘qiy boshladi.
Nasrda ijod qilish
xalq uchun eng ommabop va
tushunarli adabiyot shakli edi. Shuning uchun ham
jadidlar o‘z g‘oya larini keng xalq ommasiga singdi-
rish maqsadida nasr janridan keng foydalanganliklari
ham bejiz emas edi. Jadidlar xalqqa yaqinlashish ning
eng samarali yo‘li sifatida
xalq milliy teatrini yara-
tishdi. 1911–1913-yillarda Turkistonning turli sha-
harlarida teatrlar tashkil etildi.
Adiblar ular uchun
pyesalar yozishdi. Sahnada yangragan ona tilidagi
nutq va teatr aktyo rining harakatlari xalq ommasiga
nisbatan qudratli ta’sir vositasiga aylandi.
Jadid teatrlarida 1911–1917-yillarda 25 ta pyesa
Abdulla Qodiriy
http://eduportal.uz
143
namoyish etildi, ular xalq ommasi orasida eng mashhur asarlarga aylan-
di. Bu paytda spektakllarning aksariyati ochiq sahnalarda qo‘yilib, ularga
ko‘plab tomoshabinlar tushgan. Ilk o‘zbek tomoshabinlari uchun jadidlar
qo‘ygan pyesalar axloqiy tarbiya maktablariga aylandi.
Jadidlar rahnamosi Mahmudxo‘ja
Behbudiy tomonidan yozilgan
mashhur pyesa – «Padarkush»da otalar va bolalarni bir-biriga nisbatan
shafqatsiz mavjudotlarga aylantirgan ma’naviy qashshoqlik, mol-mulkka
ruju qo‘yish qattiq qoralangan edi. Unda yot
odatlarning kirib kelishi
jamiyat uchun muqaddas bo‘lgan oilani yemirishi ko‘rsatib berildi. Nus-
ratilla Qudratilla qalamiga mansub «To‘y» asarida oilaviy va shaxsiy
fojialar sababchisiga aylangan serchiqim ba’zi urf-odatlar va an’analar
tanqid ostiga olindi. Pyesada oila boshlig‘ining serhasham sunnat to‘yi
uchun puli yetmay qolganida qarz olishga majbur bo‘lganligi va ko‘p
o‘tmay to‘lovga layoqatsizligi oqibatida qarzdorning
qamoqqa olinishi
ko‘rsatilgan.
Shu kabi tarbiyaviy ahamiyatga ega, ma’naviy boy adabiyot xalq on-
gini uyg‘otuvchi eng muhim vosita bo‘ldi. Uning atoqli namoyandalari
esa soha rivojiga ulkan hissa qo‘shdilar.
