|
O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 13- son ilmiy tadqiqotlar jurnaliBog'liq Ochilova Nurzoda TursunovnaBentonit turpog’i montmorillonit guruhiga kiruvchi (kvarts, gips, biotit,
gidroslyuda va temir oksidi aralashmalari) tuproq minerallaridan tashkil topgan
vulqon kuli, tuf va lavalarning kimyoviy buzilishi jarayonida hosil bo’lgan cho’kindi
tog’ jinsidir. Bentonit turpog’i qurilishda suv ta’sirilan saqlovchi sifatida buyumlar
choklarini to’lg’izishda, er osti inshootlari, aerodrom va zovur chekkalarini
mahkamlashda, keramzit va agloporit olishda, chinni, fayans sopol qorishmalarning
plastikligini yaxshilashda ishlatiladi [2].
O’tga chidamli loy asosan kaolindan, ozgina kvarts, dala shpati, gidroslyuda,
karbonat va boshqa aralashmalardan tashkil topgan mayda zarrachali, sochiluvchan
cho’kindi tog’ jinsidir. Asosan konstruktsiey (shamotli) va termoizolyatsiya (yengil)
ashyolari, shuningdek, yuqori harorat ta’sirida bo’ladigan devorbop g’ishtlarni
terishda, suvok, qorishmalari sifatida hamda chinni, fayans, sopol va boshqa olovga
chidamli o’choqlar ko’rishda keng ishlatiladi. Umuman, sopol buyumlar sifatini
yaxshilash maqsadida xom ashyo qorishmasiga kvarts qumi, shamot, toshqol,
kuydirganda yonib ketadigan organik qo’shilmalar (qirindi, ko’mir changi va h.q)
qo’shiladi. Shamot g’isht - bu olovga chidamli va kiyin eruvchan alyumosilikatli
tuproqni pishirib olingan devorbop ashyo.
Chinni va fayans (xom ashyo-chang aralashgan tuproq) qorishmasini
tayyorlashda tarkibida asosan kaolinit minerali bo’lgan tog’ jinsi – kaolin ishlatiladi.
Barcha nozik sopol ashyolari tarkibini asosan dala shpati (mikrolin va boshqalar) bilan
kvarts tashkil etadi. Qo’shimcha xom ashyolardan kvarts qumi, shamot, toshqol kabilar
loyning plastikligini pasaytiradi. Kirishishini pasaytirish va qoliplashga qulay loy olish
uchun yuqori plastik tuproq qo’shiladi. Sopol buyumlardan har xil qoplama taxtachalar
va kislotaga chidamli ashyolar olish uchun suyuq shisha yoki ishqor qumga
qog’ishtirilib asosiy qorishmaga qo’shiladi.
Tabiatda juda ko’p tarqalgan soz tuproq (gil) sopol materiallari va buyumlar
ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo hisoblanadi. Gil suv bilan aralashtirilganda u oson
qoliplanuvchan plastik loyga aylanadi. Keyin uni qoliplab yuqori haroratda kuydiriladi
(pishiriladi) va turli qurilish buyumlari hamda me’morchilik qismlari tayyorlanadi.
Gilning texnologik xossalarini yaxshilash, shuningdek, tayyorlangan buyumlar
ma’lum fizik-mexanik xossalarga ega bo’lishini ta’minlashi uchun tarkibiga kuyib
ketadigan va plastiklovchi qo’shilmalar qo’shiladi.
|
| |
