203
oraliqlarini zichlashtiradi hamda silindrda hosil bo‘lgan
gaz bosimini karterga
o‘tishidan salaydi .
Moy sidirgich xalqalar silindr devoridagi ortiqcha moylarni sidirib ularni
yonish kamerasiga o‘tishini cheklab turadi.
Porshen barmog‘i porshenni shatun bilan sharnirli holda tutashtirish
vazifasini bajaradi. Ish taktida barmoq gazlarning bosim kuchini porshendan
shatunga, yordamchi taktlarda esa (kiritish, siqish va chiqarish) shatunning tirsakli
valdan olgan harakatini porshenga uzatadi. Porshen barmog‘i
porshen bilan
birgalikda tezlanishini va yo‘nalishini o‘zgartirib harakatlanadi. Shuning uchun
uning massasi og‘ir bo‘lmasligi kerak, aks holda mexanizmga salbiy ta’sir etuvchi
inersiya kuchlari ortib ketadi .
Shatunlar porshenni tirsakli valning shatun bo‘yni bilan biriktirgan holda
ish taktida porshendan tirsakli valga, yordamchi taktlarda esa (kiritish,
siqish va
chiqarish) tirsakli valdan porshenga harakat uzatadi.\
Shatun murakkab harakatga ega bo‘lishi bilan birga yana unga katta
inersiya kuchlari ham ta’sir etadi. Shatun yo‘nalishi va qiymati bo‘yicha
o‘zgaruvchan katta yuklanishda ishlaydi.
Tirsakli val porshen orqali shatundan kelayotgan kuchni qabul qilishi bilan
o‘zida vujudga kelgan burovchi momentni avtomobil transmissiyasiga uzatadi.
Undan tashqari yana tirsakli valdan dvigatelning turli mexanizm va tizimlari
harakatga keladi. Yuqorida aytilgan vazifalarni bajarish jarayonida valga eguvchi,
burovchi va boshqa kuchlar ta’sir etadi. Shuning uchun tirsakli val ana shu
kuchlarga bardosh beradigan mustahkam va chidamli materiallardan tayyorlanishi
kerak. Bundan tashqari uning shatun va o‘zak bo‘yinlari
yeyilishga chidamli
bo‘lishi kerak. Tirsakli valni shtamplash usuli bilan yuqori uglerodli yoki
legirlangan po‘latdan, shuningdek ayrim dvigatellarda sifatli cho‘yandan (Damas,
Tiko avtomobillari) quyish usuli bilan tayyorlanadi. O‘zak va shatun
bo‘yinlarining qattiqligini hamda yeyilishga chidamliligini oshirish maqsadida
ularga
termik ishlov beriladi, ishqalanishni kamaytirish uchun esa silliqlash va
jilvirlash bilan pardozlanadi (11-rasm).
204
Tirsakli valning o‘zak va shatun podshipniklari. Tirsakli valning yeyilishini
kamaytirish va ishlash muddatini oshirish maqsadida uni o‘rindig‘iga odatda
(sirpanish) podshipniklarida o‘rnatiladi
