Reflektiv
bo‘lmagan tinglash yyetarli bo‘lmasa,
aks ettiruv-
chi (faol) tinglashga o‘ting.
Yansıtıcı tinglash jarayonida tinglov-
chi suhbatdoshning nutqiga faol aralashadi, uning fikrlari va his-
tuyg‘ularini ifodalashga yordam beradi, muloqot uchun qulay sha-
roitlar yaratadi va suhbatdoshlarning bir-birlarini to‘g‘ri va aniq
tushunishini ta’minlaydi.
Bunday tinglash orqali ma’ruzachi bilan
teskari aloqa
o‘r-
natiladi, bu sizga ma’lumot buzilishlarini yo‘q qilishga, ham-
dardlik va yordam berishga intilishga imkon beradi.
3. Reflektiv (faol) tinglash usullari.
Aloqa sohasidagi muta-
xassislar teskari aloqa o‘rnatishning to‘rtta
usulini
ajratib tura-
dilar, ular
reflektiv (faol) tinglash usullari
deb nomlanadi :
aniqlashtirish yoki aniqlashtirish (so‘roq qilish), parafrazalash,
suhbatdoshning his-tuyg‘ularini aks ettirish va xulosalash.
Tushuntirishni yoki tushuntirishni (so‘roq qilishni) qabul
qilish
tushunmovchilik yoki noaniqlik bo‘lgan taqdirda kerak. Neytral
aniqlovchi savollar suhbatdoshni boshqa so‘zlarni tanlash bilan
birga, o‘z fikrlarini aniqroq ifoda etishga taklif qiladi. Bunday
holda, «aniqroq gapiring!» Kabi iboralarga yo‘l qo‘yilmay-
di. Ushbu texnikadan foydalanib, bir qavatli javobni talab qiladigan
savollarni bermaslikka harakat qilish kerak (ha, yo‘q), chunki bu
odamni chalkashtirib yuborganligi sababli, u o‘zini so‘roq
133
qilinayotganini his qila boshlaydi. Tushuntirishda quyidagi iboralar
samarali
bo‘ladi:
Kechirasiz,
men
unchalik
tushunmayap-
man...; Keyin uni
batafsilroq
tushuntiring; Iltimos
takror-
lang …
;
Bundan nima kelib chiqadi? Siz nimani o‘ylaysiz ? Buni
aniq bir misol bilan tushuntirib bera olasizmi?
Parafrazing
– bu ma’ruzachining fikrlarini ifodalash, ammo
boshqacha qilib aytganda,
ushbu uslub suhbatdoshning so‘zlari
qanchalik to‘g‘ri qabul qilinishiga yordam beradi. Parafrazing
ham suhbatdoshga yordam beradi, chunki u uni to‘g‘ri tushunil-
ganligini ko‘rish imkoniyatiga ega, agar kerak bo‘lsa, tushunti-
rishlar beradi. Parafrazing ma’noni hissiyotdan ajratishga yordam
beradi. Biroq, ushbu texnikadan foydalanganda siz suhbatdoshin-
gizni to‘xtatmasligingiz kerak, siz ma’ruzachining pauza qilishini
va fikrlarini to‘plashini kutishingiz kerak. Parafrazing quyidagi
so‘zlar bilan boshlanishi mumkin:
sizningcha... deb o‘ylaysiz-
mi; agar adashmasam, demoqchisiz bu bilan...; boshqacha qilib
aytganda, siz bunga ishonasiz...; agar men sizni to‘g‘ri
tushungan
bo‘lsam,
demak...; sizni
tushunishimga
kel-
sak...; shunday qilib, sizning nuqtai nazaringiz bo‘yicha...; Men
sizni tushunaman, u bu izlar....
Odatda parafrazalash faqat sherikning muhim, asosiy
fikrlarini ta’kidlash uchun ishlatiladi.
Qachon
suhbatdoshi tuyg‘ularini aks ettiruvchi bolsa,
asosiy
e’tibor xabarning mazmuniga emas, lekin bu his-tuyg‘ular haqi-
da spikeri izhor. Ushbu uslub tinglovchida xabarni keltirib chiqa-
radigan hissiyotlarni aks ettirishni o‘z ichiga oladi. Ular odatda
og‘zaki bo‘lmagan vositalarda ifodalanadi. Shaxsning so‘zlari va
u yuboradigan og‘zaki bo‘lmagan signallar o‘rtasida sezilarli farq
bo‘lsa, ushbu texnikani qo‘llash, ayniqsa, muhimdir. Tuyg‘ular
aks etishi ma’ruzachiga hissiy holatini aniqroq anglashiga ham
yordam beradi. Tinglovchining vazifasi – suhbatdoshga uning tu-
shunilganligini va his-tuyg‘ularini o‘rtoqlashishini yoki ko‘rsat-
masligini ko‘rsatish. Ammo tinglovchi notiqning his-tuyg‘ularini
baham ko‘rmasa ham, unga hamdardlik ko‘rsatishingiz maqsadga
muvofiqdir. Buning uchun iboralar mos keladi:
siz bezovta-
134
lanasiz (xafa, xafa, xafa, xafa)...; Siz xafa bo‘lganga
o‘xshaysiz...; Menga o‘xshab tuyuladiki...; Bu sizni juda xafa
qilgan bo‘lsa kerak...; Sizga qanchalik qiyinligini tasavvur qila
olaman...; Qanday tashvishlanayotganingizni ko‘raman...; Men
sizning his-tuyg‘ularingizni tushunaman, lekin ularni baham
ko‘rmayman...; Sizning
joyingizda
kimdir
xafa
bo‘lar-
di...; Vaziyat juda achinarli edi, shunday emasmi? Xavotirlana
boshlaganingizni his qilyapman. Bu shunday?; Siz tushunga-
nimdek, nima bo‘layotganidan xursand bo‘ldingizmi?
Gapiruvchining hissiy holatini aks ettirgan holda, uning his-
tuyg‘ularining intensivligi darajasini hisobga olish kerak, shu
bilan birga, so‘zlar ishlatiladi:
bir nechta, bir oz, to‘liq, juda
kuchli
va hokazo. Suhbatdoshning his-tuyg‘ularini tushunish
uchun uning yuz ifodasini, qo‘l harakatlarini, holatini, tana hara-
katlarini, intonatsiyani va u aloqa sherigi bilan o‘rnatadigan
masofa. Bunday holda siz boshqalarga nisbatan hamdardlik,
ya’ni « his qilish » dan foydalanishingiz kerak.
Suhbatdoshning his-tuyg‘ularining aks etishi tinglovchining
psixologik madaniyati, nazokati va samimiy hamdardlik ko‘rsa-
tish qobiliyatiga ega bo‘lishini taxmin qiladi.
Xulosa qilish -
suhbatdoshning asosiy fikrlarini
umumlash-
tirish.
Xulosa qilganda, parafrazalashdan farqli o‘laroq, suhbatning
butun qismidan faqat asosiy g‘oya ajralib turadi. Aytilganlarni
umumlashtirib, sherik ma’ruzachiga uning asosiy fikrlari tushunil-
ganligini tushuntiradi. Ushbu uslub ayniqsa, munozara paytida,
ishbilarmonlik uchrashuvida, konferentsiyada, muzokaralarda, ya’-
ni ko‘p nuqtai nazarlar, konstruktiv takliflar bildirilgan va muam-
moning mohiyatini tiklash, o‘tganlarni sarhisob qilish zarur
bo‘lgan hollarda juda mos keladi. dedi. Bu xabarni to‘g‘ri idrok
etishiga ishonch hosil qiladi va yagona nuqtai nazar bo‘lmaganida
nizolarning oldini olishga yordam beradi. Asosiy g‘oyalar va
hissiyotlarni umumlashtirish uchun siz quyidagi iboralarni ishla-
tishingiz mumkin:
Demak, siz shunday deb o‘ylaysiz...; Shunday
qilib siz... taklif qilasiz; Aytganlaringizni umumlashtirish uchun,
keyin...; Men
tushunganimdek,
sizning
asosiy
g‘oyangiz
135
shuki...; Aytganlaringizni umumlashtirib...; Agar hozir aytganla-
ringizni sarhisob qiladigan bo‘lsak, unda...; Sizning asosiy g‘o-
yalar, men uni tushuna boshladim....
Xulosa qilish, suhbat natijasi tinglovchining qandaydir hara-
kati bo‘lishi kerak, bo‘lganda ham foydalidir.
|
