Nazorat uchun savollar:
1. Konflikt bilan ilk to‘qnash kelgan vaqtda qanday qadam-
lardan foydalanish darkor?
2. Konfliktga faol munosabat muammoga nisbatan qanday
munosabatni talab etadi?
3. Konfliktlarni boshqarish usullari insondan qanday malaka-
larni talab etadi?
4. Konfliktlarni boshqarish usullarini sanang va izohlang.
5. Konfliktlarni boshqarish usullarining afzallik va kamchilik
tomonlarini yoritib bering.
15-mavzu. KONFLIKTLARNI BARTARAF ETISHDA
“MEN-TASDIQLAR (MEN-MUROJAAT)” USULI
Reja:
1. Konfliktli vaziyat yuzaga kelgan emotsional tang holat.
2.«Sen-tasdiqlar»ning umumiy maqsadlarning buzilishi va
uzilishiga olib kelishi.
3.“Men-tasdiqlar” konflikt sharoitida o‘zaro muloqotning
eng samarali, eng effektiv usullaridan hisoblanishi.
Tayanch
tushunchalar:
men-tasdiqlar,
muammo,
emotsional tang holat, sovuqchilik, ta’na, nohaqlik, his-tuyg‘u,
meni tushunmadi, aybdorman, aybimga iqrorman, kek saqlash,
145
o‘zini oqlash, men-murojaat, azoblamoq, xavotir, konfrontatsiya,
olishuv, psixologik va emotsional to‘qnashuv.
1.
Konfliktli vaziyat yuzaga kelgan emotsional tang holat-
dan ko‘pchilik aybni boshqalarga yuklash, “ular meni tushun-
madi” qabilida ish tutish, o‘zgalarning so‘zlari va harakatlariga
osilish, kek saqlash, o‘zini oqlash kabi amallar orqali chiqishga
urinadi. Juda ko‘p hollarda kichkina, oddiygina konflikt ham eng
yaqin bo‘lgan do‘stlarni, hamkasblarni, shu bilan bir qatorda,
oiladagi yaqinlarni bir-biriga qarshi qilib qo‘yadi. Masalan, «Sen
hech qachon meni eshitmaysan. Qachon qarasa telefonda gap
sotasan. Hech qachon menga e’tibor berib, meni xotirjam eshit-
maysan. Faqat o‘zing haqingda o‘ylaysan...”
“Sen o‘zgarishing kerak. O‘zgarmasang, bir kun kelib do‘st-
larsiz qolasan. Men senga kerak emasman, shuning uchun bor
boshqa ogayni top!»
«Sen faqat o‘zingni gapingni uqtirganing-uqtirgan. Hey,
boshqa odamlar ham bor. Bizda ham aql bor. Faqat sening
aytganing bo‘lishi kerak. Bor, bilganingcha hal qil!».
“Sen ham mundoq kursdoshlarga o‘xshab, darsda faol
ishtirok etsang-chi. Darsdasan-u, xayollaring qayda, bilmayman.
Nimani o‘ylayapsan ayni payt-da...”.
“Siz faqat o‘zingizning ishlaringiz bilan ovorasiz. Boshqa-
larning ishi, fikri sizni qiziqtirmaydi. Boshqalarga hech narsa
kerak ham emas. Siz – yuqoridasiz, biz – pastda...”.
“Siz meni yugurdak qilib olgansiz. Falon narsani qilib kel,
piston narsani olib borib ber... Men ham odamman. Mening yo-
shim ham anchaga borib qoldi. Haligacha – yugurdakdek muo-
mala qilasiz. Sizdan kichik bo‘lsam nima bo‘libdi, boring
o‘zingiz qiling o‘sha ishlaringizni...”.
Bunday gaplar sizga biror hodisani eslatmaydimi? Sizni biror
kim nohaq ayblasa yoki siz to‘g‘ringizda yomon fikrga borsa,
sizga yoqadimi?! Necha bor siz hayotingizda «Sen har doim...»,
«Sen hech qachon...», «Sen majbursan...», “Sen qilishing kerak”
kabi ta’nalarni eshitgandirsiz. Bu narsalar ko‘p marta asabingizni
buzgan bo‘lishi mumkin.
146
Aytilganlarga diqqat bilan qarasangiz, ko‘p marta «sen»
degan so‘zni ko‘rasiz, «sen undaysan, sen bundaysan, sen – usan,
sen – busan...» kabi ta’nalardan har qanday “yaxshi” odam ham
oxir-oqibat charchaydi.
O‘zbeklarda bir maqol bor. “Qurbaqani bossang, u ham oxir
“vaqillaydi”. Ruslarda boshqa maqol bor: “Agar odamga xadeb
“cho‘chqasan” deb aytaversang, u oxir xurillab yuboradi”.
Odatda odamni xadeb “sen”larga ko‘mib tashlasangiz, u
“yaxshiroq” bo‘lib, tarbiyalanib bormaydi, aksincha, sizga teskari
bo‘lib, aytganingizni qilmay qo‘yadi. Mana shunday «sen-
tasdiqlar» ko‘pincha sovuqchilik tushishiga, tahdidga yoki
birovni besabab ayblashga olib keladi.
|
