Umumiy pedagogik daraja. U m um iy pedagogik (um um didak-
tik, um um tarbiyaviy) texnologiya o 'q u v -tarb iy a jarayonining yaxlit
tizim liligi, m a ’lum b ir region, o 'q u v y u rti to m o n id a n uzluksiz
ta ’lim tizim ining m uayyan bir bosqichidagi texnologiyaning um um iy
q o n u n iy a tla ri, ilm iy -n a z a riy a so sla ri, ta m o y illa ri, a m a liy o td a
qo'llash ning um um iy xususiyatlari, shart-sharoitlarini ifodalaydi. Shu
o 'rin d a qayd etish kerakki, uzluksiz ta ’lim tizim ining h a r b ir bos-
qichida ta ’lim m azm uni orqali tegishli o 'z ig a xos m aqsad va vazi-
falarni am alga oshirish k o 'z d a tutilganligi sababli, pedagogik tex-
nologiya ham o ‘ziga xos xususiyatga ega b o ‘ladi. Bu darajada pedagogik
texnologiya pedagogik tizim tushunchasiga sin o n im hisoblanadi.
U ning tarkibiga t a ’Jim -tarbiya jaray o n in in g m aqsad va vazifasi,
m azm u n i, vosita va m etodlari, tarbiya jaray on in in g obyekti va sub
yekti faoliyatining algoritm lari kiradi.
2.
Xususiy metodik darajada pedagogik texnologiyaning m u ay
yan b ir pred m et, kursni o ‘qitish jaray o n ining m aqsad va vazifalari
n i am alga oshirish m aqsadida foydalaniladigan t a ’lim m azm uni,
o 'q itish vositalari, m eto d lari va shakllarining m ajm uasi tushuniladi.
3.
Lokal (modul) darajada o 'q u v-tarbiya jarayonining m a ’lum
b ir qism ining xususiy didaktik va tarbiyaviy m aqsadini hal etishga
qaratilgan texnologiya tushuniladi. U nda o 'quvchi- talabalarning m us
taq il ishlarini tashkil etish, u lar b ilim in i n azorat qilish, shaxsiy
fazilatlarini shakllantirish kabi m asalalar k o ‘zda tutiladi.
Pedagogik texnologiyaning yuqorida qayd etilgan u chta darajasi
b ir-b irin i t o ‘ldiradi va taqozo etadi. 0 ‘zbekistonda pedagogik te x
nologiya m asalalari, asosan, ta 'lim doirasida o'rg an ilm oqda. T a ’lim
texnologiyasi deb, o ‘quv-tarbiy a ja ra y o n id a o ‘q uvchi m aq o m in i
o'zgartirish, yangilash y o ‘li bilan m a ’lu m o t m a zm u n in i va m o d el-
lashtirish darajalari — o ‘quv m ateriali, o ‘quv p redm etiga p e d a
gogik ishlov berish, o ‘rganiladigan m avzuni o ‘quvchi-talabalarning
real bilish im koniyatlariga m oslashtirish, t a ’lim natijasini qabul qi-
lingan etalon darajasiga k o ‘tarish va baholashga oid usullar, vosi-
talar, t a ’lim ning tashkiliy shakllarini tushunam iz. T a ’lim tex n o lo
giyasi o ‘quv-tarbiya jarayonini boshqarishning hozirgi yetakchi prin-
sip i (subordinatsiya) ni chegaralaydi, undakoordinatsiyao'qituvchi
(pedagog) va o ‘quvchi-talaba faoliyatini o 'z a ro m uvofiqlashtirish-
ning yetakchi prinsipigaaylanadi. K oord in atsiy ata’lim ni tashkil q i
lish, boshqarish va nazorat qilishning bosh prinsipiga aylanganda
o ‘quvchi-talaba t a ’lim jarayo n inin g o ‘qituvchi (pedagog) bilan teng
huq uq li subyektiga aylanadi, ta ’lim jaray o n ini
0‘qituvchi (pedagog)
va o ‘quvchi-talaba birgalikda amalga oshiradi.
G ‘arb m am lakatlaridagi t a ’lim texnologiyasining bosh g£oyasi
dasturlashtirilgan t a ’lim ga borib taqaladi. D asturlashtirilgan t a ’lim
aso sch ilarid an biri B erres F re d erik S kin n erning t a ’kidlashicha,
o'q uvch ilarn in g o ‘quv m ateriali va u n i o ‘zlashtirishga oid xatti-h a-
rakatlari (o ‘quvchi faoliyati) p og ‘o n alar (ta ’lim bosqichlari)ga ajra
tilad i, h a r bir bosqichda o ‘quv m aterialining m a ’lum ulushi to ‘liq
o 'zlash tirilad i, o ‘quv m aterialinin g o ‘zlashtirilgan ulushi teksh i-
rilib, keyingi u lu shn i o ‘rganishga o ‘tiladi. D em ak , pedagogik tex
nologiyaning asosiy tam oyili m a’lum ot m azm u n in i to 'liq o 'z la s h
tirish taktikasidan iborat b o ‘lib, u d astaw al dasturlashtirilgan t a ’lim
nazariyasi va am aliyoti qobig‘ida paydo b o 'lg an edi.
Pedagogik texnologiya in so n ongi, tafakkuri b ila n bog 'liq b ilim
lar sohasi sifatida m urakkab va ham m aga h am tushim tirish m um kin
bo'lm ag an pedagogik jarayonni ifoda etadi. U ning o'ziga xosjihati —
tarbiya m uam m osini h a m qam rab olishidir. D em ak, texnologiya sa
m aradorligi inson o 'z in in g k o 'p qirrali to m o n lari b ilan u n d a qan -
chalik to 'liq n am oyon b o 'ly apti, uning psixologik-kasbiy jih atlari,
ularning kelajakda rivojlanishi (yoki pasayishi) q anday hisobga olin-
yapti, degan savollarning yechim iga bog'liq ekan. Shu jih a td a n ol-
gan da texnologiya shaxsning rivojlanish bosqichlarini loyihalashti
rish, tashxislash kabi im koniyatiarga h a m ega b o 'lad i. Bu esa p e d a
gogning texnologik jaray o n bilan ishlash qobiliyatiga bog'liq.
Pedagogning belgilangan o 'q u v -ta rb iy a vazifalarini m e ’yoriy
huijatlarda ko'rsatilgan talab lar asosida y o 'l qo'yiladigan chegaraviy
k o 'rsatkich lar doirasida bajarish holati, ishlash qobiliyati deb ata-
lishi m um kin. D em ak, u yoki bu fan o'qituvchisining m ah o ratin i
aniqlashda uning faoliyati davlat ta ’lim standartlari talablariga va peda
gogik shartlarga nechog'lik m os kelishi nazarda tutiladi.
Pedagogik nashrlarda pedagog faoliyatini baholash u ch u n q ato r
k o 'rsatk ich lar tavsiya etiladi, jum ladan:
- pedag og ik natijav iylik — pedago g g u ru h id a fan b o 'y ic h a
o'zlashtirishning o 'rta c h a qiym ati;
- o 'q itish n ing ilmiylik darajasi — pedagogning o 'q u v elem en t-
larini fan abstraksiyasi po g 'o n alari b o 'y ich a tushuntirishi;
- t a ’lim m azm unini m etodik tayyorlash — um um iyligi, izchilli-
gi, harakatdaligi, ortiq ch a emasligi kabi talab larnin g e ’tiborga oli-
nishi;
- t a ’lim da u yoki bu natijani q o 'lg a kiritish y o 'llarid an sam arali
foydalanish — ekstensiv yoki intensiv sh aroitd a va hokazo.
U m u in a n o lg an d a , p ed agog u c h u n asosiy k a s b iy -m e ’yoriy
ko'rsatkich — bu, birinchi navbatda, o 'z h o latin i pedagogik jaray-
onda bunyodkor sifatida his etishi va anglab yetishidir. Pedagog o'zining
ish faoliyatiga xususiy kasbiy yaroqliligini, pedagogik voqelikdagi
o 'z o 'm in i baho lay olm as ekan, u n d a n h e c h q a c h o n ijodkorlikni
|
