7 .2 .0 ‘qituvchinmg nutq madaniyati
O 'qituvchining nutq madaniyati, notiqlik san’ati va o 'z fikrini
og‘zaki va yozma tarzda ifodalay olishi haqida mulohaza vuritishdan
oldin til va nutq xususida ayrim m a’Jumotlarni eslatish lozim.
N utq madaniyati jam iyat hayoti va madaniyatining o 'ta muhim
ajralmas tarkibiy qismi, muayyan voqeligi ko‘rinishi sifatida alohida
ahamiyatga egadir. U fikr almashish, m uom ala, so'zlash kabi kun-
dalik, doimiy, zaruriy jarayonlarni o 'z ichiga oladi, ularni «boshqara-
di», ular orqali voqelikka aylanadi, ta ’sir qilish quvvatiga ega boiadi.
Til va nutq o ‘zaro dialektik bog‘liq ijtimoiy-tarixiy, ijtimoiy-
psixik hodisalar bo'lib, til aloqa quroli sifatida, nutq esa aloqa usuli
sifatida mavjuddir.
N u tq - b u tii deb ataluvchi, ijtimoiy-individual rioyob quroldan
foydalanish jarayoni, tiJ birliklari, imkoniyatlarining obyektiv bor-
liq, tafakkur ham da vaziyat bilan o ‘zaro zaruriy, doimiy munosa-
batda namoyon bo'lishidir. N u tq-b u rasmiy tildir. U keng m a’noda
so‘zlardan, so‘z birikmalari va gaplardan tashkil topadi.
M adaniy gapirishga intilish tushunchasi barcha xalqlarda qadim-
dan mavjuddir. Bu tushuncha m uayyan lingvistik m e’yorlar, etik va
estetik talablar bilan aloqador bo'lgan tushunchadir. D em ak, nutq
madaniyati tushunchasi har bir xalq tili va millat m a’naviyatini
belgilovchi (ko'rsatuvchi) etik va estetik kategoriyadir, hodisadir.
N u t q m a d a n iy a ti fa q a tg in a a d a b iy tiln i o n g li va m a q s a d g a m u
v o fiq m e ’y o rla s h g a (u n i q a y ta ish la sh va b o y itish g a ) q a ra tilg a n h a ra -
k a tla rg in a e m a s , b a lk i m illa tn in g u m u m iy m a d a n iy a tin i k o 'ta r is h ,
o d a m la r d a m a ’lu m «til d id i» n i ta rb iy a la s h g a x iz m a t q ilu v c h i fa o liy a t
h a m d ir.
N u t q m a d a n iy a ti te r m in i tils h u n o s lik d a u c h xil h o d is a n i ifo d a
e ta d i:
1) m a d a n iy n u tq n in g , y a ’ni n u tq iy h o d is a n in g n o m i;
2) m a d a n iy n u tq tu s h u n c h a s i b ila n b o g 'liq v a n u tq m a d a n iy a ti
d e b y u rililu v c h i ilm iy m u a m m o n in g n o m i;
3) tu ifq m a d a n iy a ti m u a m m o la r in i o 'r g a n is h b ila n s h u g 'u l-
la n u v c h i s o h a n in g , tils h u n o s lik fani b o 'lim in in g n o m i.
Keltirilgan uchta hodisaning har biri o'zining murakkab ko‘-
rinishlariga va qirralariga ega, ularni bir-biri bilan qorishtirmaslik
lozim.
Shunday qilib, n utq madaniyatiga berilgan eng m uhim ta ’riflar
quyidagilardir:
1. N utq m adaniyati-adabiy til rivojining o ‘ziga xos xususiyatla-
ridan biridir (Praga lingvistik maktabi).
2. N utq madaniyati (til m adaniyati)-bu adabiy til m e’yorlarining
shakllanishi va silliqlanishiga yordamlashishdan iborat bo'lgan fao
liyat. ya’ni til rivojiga ongli aralashuvdir (Praga lingvistik maktabi).
3. N utq m adaniyati-tihii, uning qonun-qoidalarini ongli idrok
qilish, aniq, ravshan, ifodali nutq tuza olish m ahoratidir (A.Gure-
vich vab.).
4. N utq m adaniyati-kishilarning o ‘zaro to ‘liq va teran likrla-
shishi, tilning barcha imkoniyat va vositalarini puxta egallashidan
iboratdir (B .N .G olovin va b.).
5. N utq m adaniyati-faqat to 'g 'ri nutqqina emas, balki uquvlilik
ham da nutqiy chechanlik ham dir (G .O .V inokur va b.).
6. N utq m adaniyati-til vositalaridan o ‘rinli foydalangan holda
maqsadga muvofiq so‘zlash va yoza olish san’atidir (A.I. Yefimov).
7. N utq m adaniyati-bu, avvalo, fikrlash madaniyatidir. (D.E.
Rozental va boshqalar).
8. Milliy o'ziga xosligi bilan ham ajralib turuvchi nutq-m adaniy
nutqdir (M.Agafonova).
Xulosa shuki, nutq madaniyati-tilni, aloqa va aralashuv qurolini
ishlatishga bo'lgan munosabatdir. Til vakillarida bu noyob qurolning
imkoniyatlariga munosabat, uni ishlatishdagi boshqa omillar: tafak-
kur, ong, borliq, turli vaziyat va holatlar, maqsadga b o ‘lgan m un o
sabat qanchalik yuqori saviyada b o ‘lsa, nutq madaniyati ham shun-
chalik yuqori saviyada bo'ladi. Aksincha bo‘lsa, unda nutq madaniyati
ham past saviyada bo'lishi muqarrardir.
N utq madaniyati to ‘g ‘risida gap borar ekan, tabiiyki, nutqda
so‘zlaming o ‘rinli va o ‘rinsiz ishlatilishi to'g'risida ham bahs boradi.
Q o‘llangan til birligini to ‘g ‘ri yoki n o to ‘g ‘ri deyilganda, albatta,
m a’Ium bir o‘lchov(mezon)ga asoslanish kerak bo'ladi. M ana shu
o ‘lchov(mezon) tilshunoslikda adabiy til m e’yori deb yuritiladi.
H a r b ir lahjaning, so ‘zlashuv tilin in g, adabiy tiln in g o ‘z
m e’yorlari bo‘lganidek, nutqning alohida ko‘rinishlari bo ‘lgan ar-
golar, jargonlar ham o ‘z m e’yoriga ega. Xususiy m e’yorlar quyi-
dagicha ko‘rsatiladi: 1. Dialektal m e’yor. 2. So‘zlashuv nutqi m e’yori.
3. Argolar, jargonlar m e’yori. 4. Adabiy til m e’yori (adabiy m e’yor).
0 ‘zbek adabiy tili m e’yorlari ilmiy asarlarda quyidagicha tasnif
qilinadi:
1. Leksik - semantik me’yor.
2. Talaffuz - (orfo-yepik) m e’yor.
3. Yozuv (grafika) m e’yori.
4. Fonetik m e’yor.
5. Aksentologik (urg‘uni to ‘g‘ri qo‘llash) m e’yor.
6. G ram m atik (morfologik va sintaktik) m e'yor.
7. S o'z yasalish m e’yorlari.
8. Imloviy m e’yor.
9. Uslubiy m e’yor.
10. Punktuatsion m e’yor.
Adabiy m e’yorning og‘zaki va yozma ko'rinishlari mavjud bo'lib,
og‘zaki adabiy m e ’yom ing rivojlanishiga xalq qiziqchilari, askiya-
chilari, latifaguy xalq shoir-baxshilari katta hissa q o ‘shsalar, yozma
adabiy m e’yorning shakllanishida belgilangan yozuv shakli asosida
yozib qoldiriladigan yozma adabiyotning xizmati cheksizdir. U m u-
m an olganda, adabiy til m e’yorini o ‘rganish yangi hodisa emas. Til
m e’yori va adabiy m e’yor m uam m o sifatida nutq madaniyati ilmiy
soha deb tan olingunga qadar ham o'rganib kelingan. Adabiy til
m e’yori, uning shakllanish, rivojlanish, stabillashuv qonuniyat-
lari-nutq madaniyati sohasining tekshirish obyekti hisoblanadi.
N utq madaniyati sohasining adabiy til m e’yoriga yondashuvi
quyidagi xususiyatlari bilan grammatik munosabatdan farq qiladi.
a) nutq madaniyati adabiy til m e’yoridagi o ‘zgarib, buzilib tu-
ruvchi nutqiy nuqsonlarni yuzaga keltiruvchi xususiyatlarni topishi
va ularni tuzatishga intilishi lozim;
b) nutq m adaniyati adabiy til m e’yorini doim iy rivojlanib,
o ‘zgarib turuvchi hodisa sifatida tekshirishi va adabiy til m e’yori siste-
masidagi yangi holatlam i, o ‘zgarayotgan, o ‘zgargan holatlarni,
shuningdek, «o‘lgan», iste’m oldan chiqqan holatlarni hisobga oli
shi kerak.
v) nutq madaniyati adabiy til m e’yori sistemasidagi qaram a-
qarshi holatlarni belgilashi ham da tilning barcha yaruslari bo‘yicha
tekshirishi lozim.
M a’lumki, tilning paydo b o ‘lishi va rivojlanishi jam iyat taraq-
qiyoti bilan uzviy bog‘liqdir. U jamiyat taraqqiyoti, mehnat faoliyati
jarayonida yuzaga keladigan, faqat jamiyatda, odam lar orasida niav-
jud bo‘ladigan ijtimoiy hodisadir. Jamiyat rivojlangan sari til ham
shakllanib boradi. Demak, shu tilda so‘zlashuvchi millatning m a’na-
viyati yuksalib, nutqiy malakasi ortib boradi. Aks holda, til tanaz-
zulga yuz tutadi. Bu esa nutqiy malakaning so‘nishiga, m a’naviyatning
qashshoqlanishiga olib keladi.
Jamiyatda yashayotgan har bir shaxs alohida nutq egasi sanaladi.
O 'qituvchi ham bundan mustasno emas. Lekin ularning ham m asi
uchun umum iy bo'lgan nutqiy qurol shu jam iyatning yagona tili
hisoblanadi.
Inson nutq faoliyatida adabiy til madaniyati qoidalarini m ukam-
mal bilgani holda, ayniqsa, badiiy adabiyotlarni, gazeta va ju m al-
larni o'qishi, radio va televidenieni kuzatib borishi, um um an,
ommaviy axborot vositalarining m a’lum otlari orqali ham da tinim -
siz mustaqil shug'ullanishi natijasida nutqiy malakaga ega b o ‘ladi.
Adabiy til m adaniyatini chuqur egallagan insongina kasbiy nutq
madaniyatiga ega b o la d i. Adabiy til m adaniyatini egallashda tilga
b o ‘lgan e ’tibor, unga chinakam muhabbat va hurm at m uhim aha-
miyat kasb etadi. 0 ‘qituvchi adabiy tilda gapirishi lozim. Adabiy til va
uning m e ’yorlarini shunchaki qiziqish yoki u bilan nomigagina
shug'ullanish orqali egallab bo'lmaydi.
lnsonning nutq faoliyati uch ko'rinishda nam oyon bo ‘ladi: so‘z-
lash, mutolaa qilish va eshitish. So‘zlash deyilganda, so'zlovchining
m a’lum ot, maslahat berishi, buyurishi, o ‘ziga n om a’lum bo'lgan
narsalar haqida so‘rashi tushuniladi. So'zlaganda so'zlovchining bili-
mi, madaniyati, axloqi, odobi yuzaga chiqadi. So‘zlashning m ono-
logik va dialogik ko'rinishlari mavjud.
M utolaa qilish-o'quvchining yozma nutq orqali asar muallifi,
obrazlari bilan muloqotidir. M utolaa tufayli yozma nutqda aks etgan
voqea - hodisadan xabardor bo‘ladi.
N utq-so‘zlovchi yoki yozuvchi tom onidan shakllantirilgan matn-
ning muayyan ko‘rinishi ifoda bo‘lib, u faqatgina lisoniy hodisa sanal-
masdan, balki ham ruhiyat, ham nafosat hodisasi hisoblanadi. Shu-
ning uchun ham yaxshi nutq deyilganda, aytilmoqchi bo‘lgan maqsad-
ning tinglovchi yoki kitobxonga to ‘liq va aniq yetib borishi, ularga ma’lum
ta ’sir o ‘tkazishi nazarda tutiladi. Shunga ko‘ra, nutq oldiga muayyan
talablar qo'yiladi. Bu talablar nutqning kommunikativ sifatlari bo£lib,
unda nutqning mantiqan to ‘g‘ri, fikran aniq, tuzilishiga ko‘ra chiroyU va
yo‘nalishiga ko‘ra maqsadga muvofiq bo‘lishi nazarda tutiladi.
Nutqning to ‘g‘riligi, aniqligi, tozaligi, mantiqiyligi, la ’sirchanligi
va maqsadga muvofiqligi unga q o ‘yiladigan eng muhim lalablardir.
Nutqning to ‘g‘riligi uning eng m uhim aloqaviy fazilatidir. Chunki
nu tq to ‘g‘ri b o ‘lmasa, uning boshqa kom m unikativ sifatlari, ya'ni
mantiqiyligi, aniqligi, maqsadga muvofiqligiga ham putur etadi.
N utq to ‘g‘ri b o ‘lishi uchun, asosan, ikki m e’yorga - urg‘u va
grammatik m e’yorga qattiy amal qilish talab etiladi. O'qituvchi og'zaki
nutqining bu ikki m uhim kom ponenti uning notiqlik mahoratini
belgilovchi bosh m ezonlar darajasiga ko‘tarilishi tabiiydir. Atama-
lar va term inlar, tushuncha va iboralar ifodasida urg‘uni to ‘g‘ri qo‘l-
lamaslik o ‘qituvchi nutqidagi eng katta kamchilik sanaladi.
G ram m atik m e’yorga rioya qihsh deganda. gap tuzish qoidalari-
dan to ‘g‘ri foydalanish, o ‘zak va q o ‘shim chalarni q o ‘shishda xatoga
yo‘l q o ‘ymaslik, kelishik qo‘shim chalarini o ‘z o ‘rnida qo‘llash, ega
va kesimning mosligi, ikkinchi darajali bo‘laklaming ularga bog‘lanish
qonuniyatlari tushuniladi.
Aniqlik nutqning aloqaviy sifatlaridan biri b o ‘lib, u obyektiv
borliq bilan n u tq m azm unining mosligi sifatida yuzaga chiqadi.
Aniq nutq yaratish so‘zlovchidan quyidagilarni talab etadi:
a) tilning sinonim ik im koniyatlarini bilish va sinonim ik qator-
lardan kerakligini ajratib, nutqda qo‘llash;
b) nutqda ishlatiladigan so‘zning anglatgan m a’nolarini har
tom onlam a bilish;
v) so'zning ko‘p ma'noligiga jiddiy e ’tibor berish, ko‘p m a’noli
so‘z nutqda qo'llanganda uning qaysi m a’no qirrasi ko‘zda tutilayotga-
nini aniq tasaw ur qilish fikrning yuzaga chiqishida bu so'zning boshqa
m a’no qirralari monelik qilish-qilmasligini ko‘z oldiga keltirish;
g) om onim larning xususiyatlarini bilish, chunki ularni bilmas-
lik aniqlikning buzilishiga olib keladi;
d) paronim lam i bilish, ulardagi tovush yaqinliklariga e’tibor
berish;
e) to r m uhitda ishlatiladigan, chetdan kirgan, kasb - hunarga
oid, arxaik, eskirgan, dialektizm so‘zlarning m a’nolarini yaxshi
anglagan holda nutqqa kiritish.
Nutqning tozaligi deganda, eng aw alo, uning adabiy til m e’yoriga
muvofiq kelish -kelmasligi tushuniladi.
Nutqimizning sofligiga, asosan, quyidagilar ta ’sir qiladi:
1.
Mahalliy dialekt va shevalarga xos so‘z, ibora, shuningdek,
grammatik shakllar, so‘z va so‘z birikmalarining talaffuzi, urg‘usi.
2. O 'rinsiz qo'llangan chet so'z va so‘z birikmalari.
3. Jargonlar.
4. Vulgarizmlar.
5. N utqda ortiqcha takrorlanadigan «parazit» so‘zlar.
6. Kanselyarizmlar.
7. Varvarizmlar.
Sanab o ’tilganlardan o ‘rinsiz foydalanish kundalik nutqni ham ,
badiiy nutqni ham xiralashtiradi. H ar bir o'qituvchi o ‘z nutqining
adabiy m e’yorlar darajasida bo'lishi uchun harakat qilishi lozim.
0 ‘z shevasiga xos bo'lgan til vositalarini nutqqa o'rinsiz olib kirish
ham nutqni buzadi. Am m o dialektizm va varvarizmlar badiiy asar
tilida m a’Ium badiiy - estetik vazifani bajarishi, muallifning m a’Ium
g'oyasini, niyatini amalga oshirishga xizmat qilishi ham mumkin.
N utqda o'rinsiz ishlatiigan boshqa tillarga oid so'zlar varvarizm
lar deb ataladi. Jargon — biror guruh vakillarining, o 'z nutqi bilan
ko'pchilikdan ajralib turish maqsadida, o 'zich a m azm un berib,
ishlatadigan so'z va iboralaridir.
Vulgarizmlar-dag'al so'z yoki iboralardir(so'kish, haqoratlash,
qo'pollik, johillik kabilar).
Parazit so'zlar deb ataluvchi lug'aviy birliklar ham til madaniyati
uchun yotdir. U lar, asosan, so'zlashuv nutqida k o'p ishlatilib,
notiqning o'z nutqini kuzatib bormasligi, e ’tiborsizligi natijasida
paydo bo'ladi va bora-bora odatga aylanib qoladi.
Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari bo'lgan to'g'rilik va aniqlik
bilan chambarchas bog'langandir. Chunki grammatik jihatdan to'g'ri
tuzilmagan nutq ham, fikmi ifodalash uchun muvaffaqiyatsiz tanlan-
gan lug'aviy birlik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir.
N utqning ta ’sirchanligi deganda, asosan, og'zaki nutq jarayoni
nazarda tutiladi. Shunga ko'ra nutqning tinglovchi tom onidan qabul
qilinishidagi ruhiy vaziyat ham e’tiborga olinadi. Ya’ni, bunda notiq
tinglovchilarni ularning bilim darajasidan tortib, hatto yoshigacha,
nutqining qanday qabul qilinayotganigacha nazorat qilishi zarurdir.
Professional bilimga ega bo'lgan kishilar oldida jo 'n , sodda tilda ga-
pirish maqsadga muvofiq bo'lm agani kabi, oddiy, yetarli darajada
m a’lumotga ega bo'lm agan tinglovchilar oldida ham ilmiy va rasmiy
tilda gapirishga harakat qilish maqsadga muvofiq emas. O 'qituvchi
nutqining auditoriyaga mosligi uning eng asosiy sifat ko'rsatkichi
ekanligini doimo nazarda tutib so'zlashi lozim.
Tinglovchilar tushuna oladigan tilda gapirish, ularni ifodalanayot-
gan fikrga ishontira olish o'qituvchilar oldiga qo'yiladigan asosiy
shartlardan hisoblanadi. Buning uchun esa, yuqorida aytilgani-
dek,o‘quv m aterialini va uning m azm un ham da mohiyatini yaxshi
bilishdan tashqari, uni bayon etishning aniq, belgilangan rejasi
ham bo'lishi kerak.
О ‘qituvchining o ‘z nutqiga munosabati ham m uhim kasbiy fazi-
lat hisoblanadi. Bunday holat
0‘qituvchi va tinglovchi o ‘rtasidagi
aloqaning mustahkamlanishiga samarali xizmat qiladi. Notiq fikrlarini
o ‘zi yoki tinglovchilar hayotidan olingan misollar asosida isbotlashga
harakat qilsa, mavzuga doir subyektiv fikr-m ulohazalarini bildirsa,
nutq yana ham ishonarli va ta ’sirli b o ‘ladi.
Nutqning ta ’sirchanligiga erishishda tilning tasviriy vositalari hisob-
langan metafora, metonimiya, sinek—doxa, o ‘xshatish, epitet, tak-
ror va adabiy ko‘chimlaming ham roli kattadir. Bulardan tashqari
nutqda ta ’sirchanlikni ta'm inlash uchun maqol, matal, hikmatli so‘z
va iboralardan, ayniqsa, frazeologizmlardan unumli foydalanish zarur.
Nutqning maqsadga muvofiqligi juda muhimdir. N utq madaniyati-
adabiy til m e ’yorlarini puxta egallash va ulardan nutqda to ‘liq foy
dalanish demakdir.
Til - aloqa quroli, til - hayot ko‘zgusi, til - m a’naviyat belgisi
bo ‘lishi bilan bir qatorda
0‘qituvchi uchun eng muhim metodik
vosita sifatida katta xizmat qiladi. Insonni hayvonot olamidan ajratib,
uni koinot sarvariga va gultojiga aylantirgan omil ham tildir. Inson
aqliy faoliyatining eng oliy mahsullari, tafakkur «mevalari» til va
nutq orqali yuzaga chiqadi.
So‘zning tarixiy - m adaniy, m a’naviy xizmati cheksiz, albatta.
Lekin tilning im koniyatlari nu tq orqali, nutq jarayonida ochiladi
va o'qituvchilar shu im koniyatlardan samarali foydalanishlari lo
zim. N u tq sifatsiz b o ‘lar ekan, tilning cheksiz im koniyatlari ta ’lim-
tarbiya jarayonlarida yetarli darajada yuzaga chiqmay qolaveradi.
Fapb donishm andlaridan R.Em irsonning ta ’kidlashicha, «Nutq
- qudratli kuch: u ishontiradi, undaydi, majbur etadi». Bu gapda
nutqning shunday fazilati ta ’kidlanayaptiki, u, birinchi navbatda,
ishontirish san’atidir. 0 ‘quvchilar bilan m uloqotda b o ‘layotgan
o ‘qituvchi ishonarli gapirishi, nutqi dalillangan, puxta asoslangan
bo'lishi lozim. O 'quvchilarning ishonchini, m ehrini qozongan
o ‘qituvchinigina haqiiqiy ustoz deyish mumkin.
Nutq-harakatdagi tildir. N utq til birliklarini o'zaro mantiqiy
bog‘lab, ularni harakatga keltiradi. N utq-so ‘z, so'z birikmalari va
gaplardan iborat bo‘ladi.
N utq, nutq odobi-insonning ma'naviyati va m a’rifatini belgilov-
chi asosiy mezondir. D em ak, kishining odobi, eng aw alo, uning
nutqida ko'rinadi. N utq odobi deganda, aytilishi zarur bo'lgan xa-
barlam i, tinglovchini hurm at qilgan holda, uning ko'ngliga mos
holda adabiy m e’yordagi ifodalar bilan yetkazishdir. Xunuk xabarni
ham tinglovchiga beozor yetkazish mumkin. Buning uchun so‘zlovchi
tilni m ukammal bilishi kerak. M uloyjm, yoqimli, odobli so‘zlash
ham o ‘z-o ‘zidan paydo bo'lmaydi. Unga yoshlikdan ibratli kishilarga
taqlid qilish, ulardan o ‘rganish va muntazam ravishda mashq qilish
ham da tilga jiddiy m unosabatda bo'lish orqali erishiladi. 0 ‘quvchi
uchun esa eng yaxshi nam una o ‘qituvchidir. Buni o'qituvchi har
doim his qilib turishi kerak.
Bolaga yaxshilik qilgan, aytilgan yumushni, iltimosni bajargan
kishilarga o 'z vaqtida minnatdorchilik bildirish odobini ham o'rgatib
borish lozim. Tilimizda rag'batlantirishni, m innatdorchilikni ang-
latadigan chiroyli ifodalar bor. Ularni kundalik muomalaga kiritish,
o 'z o'rnida ishlatish kishi xulqini naqadar bezaydi. O 'qituvchi to p
shiriqni yaxshi bajargan o'quvchilam i shirin va yoqimli so'zlar bi
lan rag'batlantirishi lozim.
«Har bir kishining madaniylik darajasi, o'qib qanchalik tarbiya
ko'rganligi uning yozma va og'zaki nutqidan bilinadi» (S. Ibrohimov).
0 ‘qituvchining yozma nutqiga ham katta talablar qo'yiladi. Bular
imloviy savodxonlik, fikrni yozm a tarzda ravon ifodalash, yozuv
qoidalariga rioya qilish, orfografik va punktuatsion hamda stilistik xa-
tolaiga yo'l qo'ymaslik kabilardir. Shuning uchun o'qituvchining yozma
nutqi ikkita kom ponent-im lo savodxonligi va husnixat(kalligrafiya,
yozuv uslubi)dan iborat, deb yuritiladi.
Og'zaki va yozma mukammal nutq shartli ravishda (m a’joziy
m a’noda) o'qituvchining ikki “yorug' yuzi” deb ham ataladi.
Tilning dunyoni bilish, bilim larni to'plash,- saq ksh, keyingi
avlodlarga yetkazish, ruhiy munosabatlariV'fflis eltftWh, go'zallik
kategoriyalarini voqelantirish kabi qator vaHfafe^MjgiJtrishiga qara-
m asd an , u ning asosiy funksiyasi k ish ilar^d !iffi(^eagi aloqani
ta ’minlashi va ularning bilim olishida qudratlf ^qurol ekanligida
ko'rinadi.
| 