< ? >  Nazorat savollari

7-bob. О‘YIN - BOLALARNING YETAKCHI
FAOLIYATI
7.1. 0 ‘yin bola tarbiyasining muhim vositasi
Jamiyatning ma’naviy takomili unda amalga oshiriladigan ta’lim- 
tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bogliqdir. Shu 
boisdan ham ta’limdagi yangilanishni, respublikamizda amalga oshi- 
rilayotgan bosqichma-bosqich ta’lim tizimini pedagogik talqin qilish, 
bu jarayonni samarali kechishini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi.
Ma’lumki, bolalaming asosiy vaqti o ‘yin bilan o‘tadi. 0 ‘yin — 
maktabgacha yoshdagi bolalami har tomonlama rivojlanishining 
muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo‘lib hisoblanadi. 0 ‘yin 
jarayonida bola shaxsi faoliyat subyekti sifatida shakllana boshlaydi. 
0 ‘yin uzoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, 
faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diq- 
qatini o‘ziga qaratib kelgan.
0 ‘rta Osiyo madaniyati tarixiga nazar solsak, oilada farzand 
tarbiyasiga juda katta e’tibor qaratilgan. Mashhur allomalardan 
Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, 
Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiylar o‘z asarlarida xalqimizga 
xos bo‘lgan farzand tarbiyasi ustida fikr yuritganlar. Xalq peda- 
gogikasini o ‘rganish davomida olimlarning farzand ta ’lim -tar- 
biyasi va odob-axloqqa oid asarlarida, bolalarni tarbiyalashda 
tarbiyaviy ishning eng ta’sirchan uslubi — o‘yin shaklidan juda 
keng foydalanilganligini ko‘ramiz.
0 ‘tmish pedagog olimlaridan P.F. Lesgaft, K.D. Ushinskiy 
tomonidan o‘yin nazariyasi ishlab chiqilgan. 0 ‘yinning mehnat 
jarayoni asosida paydo bo‘lganligi va uning yosh avlodni m ehnat 
faoliyatiga tayyorlashdagi roli, о ‘yin mazmunining bola shaxsini 
shakllantirishdagi ahamiyatini K.D. Ushinskiy asoslab berdi.
Rus olimlari san’atning kelib chiqishini tadqiq qilayotganlarida 
bolalar o‘yinlariga e’tibor qiladilar. Ularning fikricha, kishilik ta- 
rixida o‘yinlar san’at kabi, mehnat paydo bo‘lgandan so‘ng va 
uning asosida vujudga kelgan.
57

Jamiyat hayotida mehnat jarayonida bolalar kattalar mehnatiga 
taqlid qilish orqali o ‘ynaydilar, xuddi shu o ‘yin keyinchalik 
bolalami mehnat faoliyatiga tayyorlashda muhim bosqich bo‘lib 
hisoblanadi.
P.F. Lesgaft «Bola dastlabki o‘yinida tevarak-atrofdagi voqea- 
hodisalarga taqlid qiladi, o‘yin ijtimoiy voqelikni aks ettiradi», 
deb izohlagan edi.
Buyuk psixolog D.V. Elkonin o‘yinning kelib chiqishiga oid 
yangi g‘oyani ilgari suradi. Jamiyatning dastlabki taraqqiyotidayoq 
bolalarning kattalar hayoti va mehnatida ishtirok etishlari, bola- 
laming mehnat qilishlari uchun qulay o‘yinchoq — mehnat qu- 
rollari ishlab chiqilgan. O ‘yinchoq-qurollar paydo bo‘lishi nati- 
jasida rolli o ‘yinlar paydo bo‘ladi. D.V. Elkonin kattalar m ehna­
tida ishtirok etish orqali bolada mehnat qilishga intilish hissini 
uyg‘otish zarurligi g‘oyasini ilgari surgan.
Maktabgacha pedagogikada o ‘yin nazariyasi ijtimoiy faoliyat 
hisoblanib, mehnatning tarixiy rivojlanish jarayonida paydo bo‘- 
ladi. 0 ‘yin doimo hayotni aks ettiradi. Shuning uchun uning 
mazmuni ijtimoiy voqelikda o‘zgarib turadi. О‘yin — maqsadga 
qaratilgan o‘ylangan jarayondir. 0 ‘yin jarayoni asosida o ‘quv 
faoliyati rivojlanadi. Bola yoshligida qancha ko‘p o‘ynasa, bu 
maktabda yaxshi o‘qishiga va keyinchalik mehnat faoliyatiga ijobiy 
ta ’sir ko‘rsatadi.

Download 3,92 Mb.