|
Pichoqchilik san'ati. Mundarija Kirish
|
| bet | 21/22 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 4,98 Mb. | | #233859 |
Bog'liq PICHOQCHILIK SAN\'ATI. Temirchilik —og’ir mashinasozlikning turli metall buyumlari (mashina detallaridan to uy-ruzg’or predmetlarigacha) bolgalab, shtamplab, presslab ishlab chiqariladigan tarmog hisoblanadi. Temirchilik materiallarni deformasiyalashga, ya’ni ular shaklini emirmay, tashki kuch ta’sirida uzgar-tirishga asoslangan. Keng ishlatiladigan metodlaridan biri bosim bilan ishlov berish nazariyalaridan kelib chiquvchi plastik deformasiyalashdir. Metallarni bosim bilan ishlash mashinaning eng muxim detallarini tayyorlashda ishlatiladi. Temirchilikda kullaniladigan metall ishlashning asosiy usullari dastlabki materiallarning xolatiga (prokat, quyma va boshqa.), jixozlarga (press, bolga), asboblar bilan uskunalanishiga va texnologik usullarga borlik.. Shu alomatlariga qarab Temirchilik. Bolg`alash, xajmiy va list shtamplash, presslash turlariga bulinadi Metallarni ishlash). Bolg`alash — metallarni bosim bilan ish¬lash usullaridan biri. Shtamplash — materiallarga bosim bilan ishlov berish prosessi, bunda zagotovkaga shtamplarda plastik deformasiya berilib, zarur shakldagi buyumlar olinadi. Shtamplash 0,5—30 t li katta bolgalarda, 6—100 Mn (600—10000 tonna kuch) kuch b-n zarb beradigan issiklayin shtamplaydigan krivoshipli presslarda, 750 Mn (75000 tonna kuch) kuch bilan zarb beradigan gidravlik presslarda bajariladi. Shtamplash materiallarni ancha tejaydi, buyumlar tannarxini kamaytiradi. Presslash—turli profilli materiallar, simlar, kuvurlardan zagotovka va buyum¬lar olish usuli. Xajmiy yumshok, materiallar (paxta, xashak va boshqalar) ni paketlashda, ikkilamchi xom ashyolar (kirindi, chikindi) ni kayta ishlash va boshqalarda ishlatiladi. 16-asrda X,indiston, Sharki-Janubiy Amerikada temirdan turli buyumlar yasash keng tus olgan. Temirchmlik ishi mahsus dukonda amalga oshirilgan. Temirchi dukonida — uchok,, k.ura, supa, ura, chupkunda; ish k,urollaridan sandon. bosqon, bolga, ombur, egov, charx, dam va x,. k. bulgan. Temirchi temirni otashdondagi utga kuyib kizdiradi, metall tobiga kelib, ok tusga kirgach, uni sandonga kuyib, zarur shaklga kelguncha bolgalaydi. Bu ishlar usta, bozgonchi va damgir tomonidan bajarilgan. 16-asrda Evropada birinchi marta suv bilan ishlaydigan mashinadan xarakatlanadigan me¬xanik bolga yaratildi. 19-asrlarda mashinada shtamplash, 6yF bilan ishlaydigan bolga, gidrav¬lik press vujudga keldi. 20- asrning 50- yillariga kelib Temirchilikning yangi usullari, ya’ni kiyin deformasiyalanadigan materiallarni portlatib yukori tezlikda shtamplash, gidrostatik presslash (gidroekstru¬ziya) yaratildi.
Xulosa
O‘zbеk og‘zaki ijodi namunalarida, ayniqsa, ertak va dostonlarda tеmir va po‘latdan yasalgan har xil kеskir qurollar tilga olinadi. Shular ichida hozirgacha e'zozlanib kеlayotgan g‘ilof pichoqdir. Qadimiy tosh davridan mis va tеmir davrigacha pichoqchilik rivojlanib kеlgan.
Belga osib yuriladigan pichoqlarning 302 turli xillari Navoiy, Bobur va boshqa o‘rta asr adiblarining asarlariga ishlangan miniatyuralarda tasvirlangan. Afrosiyob, Varaxsha, Bolaliktеpa kabi obidalarda topilgan dеvorga ishlangan rasmlardan ham pichoq uy-ro‘zg‘ordan tashqari harbiy qurol sifatida ishlatilganligini ko‘rish mumkin. Kеyinchalik pichoqchilik kasbi rivojlanib, o‘ziga xos maktablar yaratilgan. Qadimdan Farg‘ona vodiysi, Buxoro, Samarqand, Xorazm, Toshkеnt, Qashqadaryo maktablari mavjud bo‘lgan. Tadqiqotchilarning aniqlashicha, O‘zbеkistonda yigirmaga yaqin pichoqchilik markazlari bo‘lgan. Ular o‘zining ishlash tеxnologiyasi, yasalish usuli, shakli, katta-kichikligi va bеzaklari bilan o‘zaro farq qilgan. Masalan, yasalish usuliga qarab Chust, Poygur pichog‘i, Qorasuv pichog‘i, Shahrixon pichog‘i, Qo‘qon pichog‘i, Xiva pichog‘i kabilarga bo‘lingan.
Ma’lumki, hunarmandlar qadimdan bir-biri bilan muayyan mahallalarda yashaganlar. Odamlarning kasb-kori bilan mahallalar tanilgan. Hozirgacha katta-kichik shaharlarda yoki qishloqlarda pichoqchilar mahallasini uchratish mumkin. Chunki pichoq o‘zbеk oilalarida kеsuvchi asbob sifatidagina ishlatilmay, butun mintaqada erkaklarning eng zarur ish quroli va hatto sarpo bеzagi sifatida ham xizmat qilib kеlgan. Bunday hol uning nihoyatda chiroyli bеzalishini talab qilib, pichoqchilikni nozik naqshli san'at asariga ko‘targan.
|
| |
