Pichoqchilik san'ati. Mundarija Kirish

2.2.Pichoqchilik san’ati qaysi davrlarda rivojlana boshlagan

Pichoqchilik ishi mayda va nozik bo’lib, juda mayda asbob-uskunalar ishlatilgan. Pichoqchilikning katta do’konida usta bosqonchi va damg’ir birgalikda ishlagan.Mehnatda usta va bozg’onchi qatnashib damni goh usta, goh bosqonchi bosib turadi. XIX asr va XX asrning birinchi yarmida pichoqning dumi po’latdan yasalgan, uning dastasi esa suyak, muguz yoki yog’ochdan yasalgan. Pi¬choqning dastasi karkidonning muguzidan filning tish va suyagidan yasaladi. Pichoqqa ajratilgan temir qalam bilam kesiladi, Bo’lingan har bir bo’lakdan bittadan pichoq tayyorlanadi. Bo’laklarni Andijon, Namangan, Qorasuv, Marg’ilon pichoqlari kesindi deb yuritadilar. Ish jarayoni esa kesindi qilish deb yuritiladi.Metall bo’lakchasini o’tda toblab olib sandonga qo’yib bosqon hamda bolg’a bilan urib tig’ keltiriladi. Agar metall etarli bo’lsa dum ham yasaladi. Ustalarimiz asboblarni keskir, puhta bo’lishi uchun ish jarayonida suvga tiqib olinadi. Bu jarayonni sug’orish yoki suv berish deb ataladi. Yasaladigan po’latni qattiq-bo’shligiga qarab suv beriladi, Pichoqni qizdirib keyin suvga tiqib yana o’tda qizdirib qarab turilsa yasalayotgan pichoqni qizigan qizil rangi ketib sarg’ish tusga kiradi. Shu vaqtda suvga tiqilsa tilla rang tusi saqlanib qoladi. Bu jarayonni tilla rangga sug’orish deb yuritiladi. Agar shu jarayonda ko’k rangda kizdirsa suvga tiqilsa, unda ko’kka sug’orish deb ataladi. Oqish tusga kirganda sug’orilsa, oqqa sug’orish deb yuritiladi. Tig’ sug’orilib bo’lingandan so’ng, ya’ni o’tda bo’ladigan ish jarayoni tugaydi. Uni g’iraga qistirib katta chorsi egovda egovlanadi. Ortiqcha joylari olib tashlanadi. Pichoq qabzagirlik asbobiga qistirib uni bir tomonga yupqa qilib charxlanadi. Bu jarayonni dam olish deb ataladi. Shundan so’ng yirik va mayin pardoz beriladi. Keyin esa rish¬ta egov bilan loqa qirrasi bo’ylab ishqalab, pichoq tig’ining yuzini dumga ulangan joyidan to uchigacha ingichka soy yoki koma ochiladi. Shundan so’ng naqsh bigiz yoki duvduv bilan ustaning ismi, familiyasi va ishlagan vaqti yozib qo’yiladi. Pichoq charxlanib bo’lingandan so’ng uni qirovi to’kiladi. Pichoqni zon nomli suyuq moddaga botirib olinadi va pichoq qoramtir tusga ki¬radi. Zok surtilgan pichoq ishlatilib o’tmas bo’lib qolinsa, uni charxlamay balki, qayrab o’tkirlanadi. Tig’ tayyor bo’lgandan so’ng unga pichoq dastasi o’rnatiladi. Zavodlarda pichoq quyidagi texnologiyada bajariladi. Zavodda mahsus sexda tig’lar tayyorlanadi. Keyin boshqa sexda pichoqchi ustalar pichoq dastasini tayyorlaydilar. Pichoq dastalari shox plastinkalardan tayyorlanadi. Plastinkapar dastani tig’ bilan biriktirish uchun mahsus teshiklar ochiladi.Pichoq dastasi mustahkam turishi uchun mis qistirgichlar quyiladi. Misdan yasalgan bu halqacha gulbant deb yuritiladi. Gulbandga arracha bilan ishlov be¬riladi. Guldor sherlak bilan bezaladi va grav-yurovka qilinadi. Shoxdan va suyakdan yasalgan dastalarni dag’al joylari tekislanadi. Guldor plastmassadan qilingan va jez falga bilan qoplangan ko’z (gul) deb ataladigan manzarali mentlar mahsus teshib ochilgan joyga o’rnatib chiqiladi. Arracha bilan ishlov berilib, silliqlanadi, ya’ni pardoz beriladi. Zavodning teri galantereya sexida pichoqlar uchun xrom va lokpi terilardan qin tayyorlanadi.