Bog'liq Tribotexnikadan amaliy mashg\'ulotlar. Ahmedxo\'jaev X
2 ni ishlatish mumkin.
5.3. ISHQALANISH SHAROITINI YAXSHILASHNING DETALLARINI TAYYORLASH DAVRIDAGI TEXNOLOGIK USULLAR 5.3.1. DETALLARNI KESIB ISHLASHDA CHIDAMLI QILISH Detallar sirtining g‘adir-budirligi va fizik mexanik xususiyatlari
uni tayyorlash texnologiyasiga bog‘liqligi mashinasolik texnologiyasi
kursidan ma’lum.
0 ‘z navbatida detal sirtini ishqalanishga chidam-
liligi uning yuzasini
g‘adir-budirligini va . yuza qatlamining fizik
mexanik xususiyatlariga bog‘liqligini tribotexnika kursining dastlabki
mavzularida ko‘rib chiqdik. Ushbu mavzuda detallarning yeyihshiga
chidamliligini oshirishning eng ko‘p tarqalgan texnologik usullari
bilan tanishamiz. Detallarni tayyorlash jarayonida sirtda harakat
yo'nalishiga nisbatan optimal yoV.alishdagi g‘adir-budirlikni hamda
sirtda qisilgan qoldiq kuchlanishli mustahkam (pishiqtirilgan) qat-
lamni hosil qilishga intilish kerak.
Bu maqsadga detallarni tayyorlash texnologiyasi: kesish, plastik
deformatsiyalash, kimyoviy va termik ishlov berish yeyilishga chi
damli qatlam qoplash kabi jarayonlarda ma’lum rejimlarni ta ’minlash
yo'li bilan erishiladi.
Aksariyat detallar kesish yo'li bilan tayyorlanadi va keyin qo‘-
shimcha ishlov berilmaydi. Detal kesilganda uning 0,05—0,5 mm
qalinlikdagi sirt qatlamini qattiqligi 20—30 %ga ortadi, 3000—7000
kPa siqilish kuchlanishi hosil bo‘lib u detal yeyilishga chidamli
bo'lishida ijobiy rol o'ynaydi.
Ammo yuqori kesish tezliklarida (200—600 m /m in) aksinchi sirt
bo'shashadi pishiqtirilgan qatlam yupqalashadi va toliqish tezlashadi.
Tadqiqotlar kesish tezligi 25 m /m in ga yetguncha sirt g‘adir-bu-
durligi ortishini, keyin esa kamayishini ko‘rsatdi.
Umuman kesish tezligi 30 m /m in dan 200 m /m in ga qadar
oraliqda bo'lsa, sirt qatlami yeyilishga va korroziyaga chidamli bo‘-
lishi aniqlangan. Tezlikni oshirish pishiqtirilgan qatlam qalinligi ortti-
radi.
Kesish qadami oshgan sirt g‘adir-budirligi kattalashib yeyilishga
chidamlilikka salbiy ta ’sir etadi, lekin puxtalashish chuqurligi va
qoldiq siquvchi kuchlanish ortib toUqishga chidamlilikni oshiradi.
Demak, detal uchun qaysi ishchanlik mezoni muhimligini nazarda
tutib, kesish qadamini belgilash lozim. Kesish chuqurligi kamaysa
g‘adir-budirlik sezilarsiz kamayadi va bu yeyilishga
chidamlilikka
unchalik ta ’sir etmaydi.
Moylash sovutish suyuqligi kesish zonasidan issiqlikni chiqa-
rilishni yaxshilaydi va kesuvchi asbobning ishqalanishdan yeyilishni
kamaytiradi. Natijada, sirt g‘adir-budirligi ozayadi yeyilishga chidam-
lilik ortadi.
Kesish asbobining urishi sirt to'lqinligi kuchaytiradi va detal ish
qobiliyatini susaytiradi.
Dastgoh-moslama-asbob-detal tizimining titrashi ham sirtda g‘a-
dir-budirlik va to iq in hosil qilib detaining ish qobiliyatini kamayishga
sabab bo‘ladi.
