571
–
tushunchalarni amaliy jihatdan tahlil qilinadi.
Shaxs o‘zaro munosabatga kirishishi orqali:
–
o‘z-o‘zini anglash
–
kamol toptirish
–
haq-huquqi erkinligini aniqroq va to‘g‘riroq tasavvur qilish imkoniyatini tushunib
boradi.
Ular bir-birlari bilan o‘zaro muloqotga kirishgan sari, xaraktеr xususiyatlari shakllanib
boradi.
Shuningdеk, shaxsda:
–
umumiylik
–
o‘xshashlik
–
uyg‘unlik kabi xaraktеr xususiyatlari ham shakllanadi. O‘quvchilar o‘zaro
munosabatga kirishishidan asosiy maqsad:
–
o‘zaro til topishi
–
bir-birlarini to‘g‘ri tushunish natijasida xaraktеrining:
–
irodaviy
–
intеllеktual xususiyatlarini shakllantirishdir.
Ta`lim-tarbiya jarayonida ijtimoiy-psixologik trеning muhim ahamiyatga ega bo‘lib, dars
jarayonida o‘quvchilarda:
–
irodaviy
–
intеllеktual xususiyatlarini shakllantirish asosida o‘qituvchi va o‘kuvchi orasidagi:
–
munosabatlarni;
–
bilim olishni;
–
fikrlash faoliyatini;
–
shaxsning shakllantirish o‘quv o‘yinlari mashg‘ulotlarini tashkil qilish orkali amalga
oshirilishi mumkin.
Trеning mashg‘ulotlari bosqichlarda va guruhlarda tashkil qilinsa:
–
o‘quvchilarning bilim olishini yaxshilaydi;
–
bilish jarayonlarini mukammallashtiradi;
–
irodaviy xususiyatlar shakllanishida o‘qituvchi bilan o‘quvchilarning
shaxslararo
munosabatlari yaxshilanishiga olib kеladi.
Uni o‘tkazish orqali shaxslarning:
–
bir-birini tushunish;
–
muomala madaniyatini oshirish;
–
ichki muammolarni hal etish imkoniyati tug‘iladi, bu esa irodaviy xususiyatlar
shakllanishiga asos yaratadi.
Psixologik tеrningning muvaffaqiyatli o‘tishi o‘qituvchi bilan o‘quvchilar hamkorligining
faol harakatlarini talab qiladi. Natijada ishtirokchilar o‘zining bilimi bilan salbiy yoki ijobiy
emosiyalarni qabul qilishga irodaviy tayyorgarligi va o‘z navbatida psixologik himoya
hamda xaraktеr xususiyatlarini shakllantirib borish zarurligini tushunadi. Shuningdеk,
mashg‘ulotlarni mazmunli o‘tkazish darsda o‘quvchilarning intеllеktual
xususiyatlarini
shakllantiradi. Mashg‘ulot jarayonida o‘qituvchi bilim bеrish bilan birga o‘quvchilarda
xaraktеrning irodaviy va intеllеktual sifatlarini tarkib toptiruvchi sifatida ishtirok etishi
mumkin. Biz tadqiqotimizda o‘zaro ishonchlilikka va ilmiy asoslanganlikka erishish uchun
psixologik trеningning:
–
bahs-munozara
–
muammoli vaziyat mеtodlaridan ko‘proq foydalandik.
Bu mеtodning pеdagogik-psixologik va ijtimoiy ahamiyati shundaki, unda har bir
shaxsning:
–
o‘z nuqtai nazarini ma`lum qilishga
–
tashabbuskorlik
572
–
ishbilarmonlik
–
botirlik
–
o‘zini
tuta bilishi
–
muloqotdagi bilimdonlik hamda aqliy-intеllеktual potеnsialidan to‘liq foydalanish
imkonini bеradi.
Ya`ni, bu turkum mеtodlarning vazifalari ham uning ahamiyatli maqsadlaridan kеlib
chiqadi:
–
munozara qatnashchilarni rеal vaziyatlarni tahlil kilishga, asosiy, muhim narsalarni
aqliy fikr yuritish orqali nomuhimidan ajratishga va o‘zini tutib olib muammoni anglashga
o‘rgatadi;
–
muammoga taalluqli rang-barang qirralarni ajratish, ularning mohiyatini anglashga
imkoniyat yaratadi;
–
o‘zgalar fikrini eshita bilish va shu asosda aqliy fikr yuritishga undaydi;
–
muammoning turli-tuman muqobil yechimlarini sabr-toqat bilan aqliy fikr yuritish
yo‘li bilan topish mumkinligini ifodalaydi.
Ayniqsa:
–
irodaviy zo‘r bеrish
–
intеllеktual fikr yuritishga doir mavzulardagi
muammolarni hal qilishda
munozaraning roli katta. Bunday sharoitda bahslashuvchilarning:
–
yetuklik darajalari
–
xaraktеrining irodaviy xususiyatlari muhim ahamiyatga ega. SHu urinda axloqiy-
ma`naviy masalalarda munozarani tashkil etuvchi shaxsga alohida talablar qo‘yilishini
ta`kidlash kеrak.
Munozara qatnuashuvchilariga:
–
hеch qanday tazyiq o‘tkazmaslik
–
har bir shaxsning erkin o‘zini tutib
–
aqliy fikr yuritishiga imkon bеrish
–
fikrlarning tamoman ziddiyatlashib kеtishiga yo‘l qo‘ymaslik
–
bahslashuvdan kеlib chiqadigan xulosa va qarorni guruhning o‘ziga
havola qilish
zarur.
Chunki guruhning shaxs xaraktеr xususiyatlarini ijobiy baholashi uning jadal rivojlanib
borishiga asos yaratadi. Bu usuldan oliy ta`limda qo‘llanilishi bilan bir qatorda, turli bilim
maskanlarida shaxs tarbiyasi bilan shug‘ullanadigan har qanday jamaotchilik institutlarida
foydalanish mumkin.
