Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

332 
b) Gidrooltingugurtsizlashtirish: neftning og‗ir qoldiqlarini va mazutni 
tozalash. 
v) Gidrokreking: yuqori haroratda qaynovchi neft fraksiyalaridan yengil 
fraksiyalar (benzin, reaktiv va dizel yoqilg‗i)ni olish.
g) Gidrotozalash usuli bilan yog‗ mahsulotlarini olish. 
d) Parafinlarni tozalash. 
Gidrotozalash jarayonining ahamiyati. Oxirgi vaqtda umumiy balansda 
tarkibida oltingugurt va azot birikmalari ko‗p bo‗lgan neftlarni qazib olinishning 
ko‗payishi va shuning bilan birga, neftdan olinayotgan mahsulotlarni sifatiga 
qattiq talab qo‗yilishi munosabati bilan va havo flotida reaktiv texnikasining 
joriy qilinishi gidrotozalash jarayonining rivojlantirishni taqozo qiladi. 
Gidrokreking jarayoni kelgusida katalitik kreking jarayonini o‗rnini oladi. 
Gidrotozalash usuli bilan yog‗lar olish jarayoni murakkabroq jarayon bo‗lishiga 
qaramay kelgusida rivojlanmoqda. Bu usulni asosiy ikkita omili bor: a) hozirgi 
yog‗ olish jarayonidagi ishlatilayotgan zaxarli fenol moddasi ishlatilmaydi; b) 
olinayotgan yog‗ning miqdori ko‗payadi. 
Bulardan tashqari gidro-boyitish jarayoni ham gidrogenizatsiyalash 
jarayonlarga kiradi. Masalan, piroliz jarayonida olingan suyuq modda tarkibida 
bir va bir necha qo‗shbog‗i bo‗lgan to‗yinmagan birikmalar, shular bilan birga, 
oltingugurt va azotli birikmalar bor. Bu suyuq moddani sifatini yaxshilash uchun 
birinchi navbatda platina katalizatori ishtirokida 20-75
о
С da 4-5 MPa bosimda 
ikki va undan ortiq qo‗shbog‗li birikmalar smolasimon moddalar to‗yintiriladi. 
Undan keyin bir qo‗shbog‗li birikmalar to‗yintiriladi. Bu jarayon 340-380
о
С, 
3,5-4 MPa bosimda olib boriladi, shu vaqtda oltingugurtli va azotli 
birikmalardan ham tozalanadi. 
Benzin va dizel yoqilg‗isini oltingugurtli va azotli birkmalardan tozalash - 
gidrotozalash 
jarayoni 
esa 
alyumin-kobal‘t 
yoki alyumoniy-molibden 
katalizatorlarining ishtirokida olib boriladi. 
С-S bog‗ining energiyasi 227 kDj/mol‘ga, а С-С bog‗ining energiyasi 
(332 kDj/mol‘ga teng. Shu sababli С-S bog‗i osonroq uziladi. Bu asosiy 

333 
reaksiya bilan bir qatorda to‗yinmagan birikmalarni to‗yinishi, qisman 
uglevodorod molekulalarini parchalanishi kabi reaksiyalar sodir bo‗ladi. 
Gidrotozalash 350-400
о
С va 3-5 MPa bosimda olib boriladi. 
Kerosin va dizel yoqilg‗isi fraksiyalarini gidrotozalash qilib aromatik 
uglevodorodlarni to‗yintirish lozim bo‗lganda, bu jarayon 10-15 MPa bosimda 
olib boriladi. 
Neft qayta ishlagandagi qoldiq mazutni bug‗ qozonlari uchun yoqilg‗i 
sifatida ishlatish uchun katalizator yordamida gidro-oltingugurtsizlantirish 
amalga oshiriladi. Bu qoldiq fraksiyada oltingugurtli, azotli va metallorganik 
birikmalar, smolalarning miqdori ko‗p bo‗ladi. Shuning uchun katalizatorlarni 
ishlash jarayoni murakkablashadi, ularning sirtiga birikmalar o‗tirib, 
katalizatorlarni ishlash samaradorligini pasaytiradi. Mazutda oltingugurtning 
miqdori 1% mass.dan oshmasligi shart. 
Termik va katalitik kreking jarayonlarida reaksiya zonasiga tashqaridan 
vodorod berilmaydi. 
Gidrokreking jarayonida esa tashqaridan vodorod berilgani uchun yengil 
va o‗rta fraksiyalar ko‗p hosil bo‗ladi. 
Gidrogenizatsiyalash jarayonlarni rivojlanishiga quyidagilar o‗z hissasini 
qo‗shadi: 
1) Katalitik riforming qurilmalarida ko‗p miqdorda vodorod olinishi. 
2) Yuqori samaradorli katalizatorlarning ixtiro qilinishi. 
3)Gidrokreking qurilmalarida faqat benzin emas, o‗rta va og‗ir fraksiyalar 
ham olinishi mumkin. 
Gidrogenizatsiyalash jarayonlarda neft mahsulotlarini oltingugurtli va 
azotli birikmalardan tozaligini biroz bo‗lsa ham saqlashga imkoniyat hosil 
qiladi. 

Download 15,32 Mb.