33
Ta’lim texnologiyasi
– ta’lim maqsadiga erishish jarayonining umumiy
mazmuni, ya’ni, avvaldan loyiщalashtirilgan ta’lim jarayonini yaxlit tizim asosida,
bosqichma-bosqich
amalga oshirish, aniq maqsadga erishish yo‘lida muayyan
metod, usul va vositalar tizimini ishlab chiqish, ulardan samarali, unumli
foydalanish hamda ta’lim jarayonini yuqori darajada boshqarish.
Ta’lim tizimini texnologiyalashtirish g‘oyasi o‘tgan
asrning boshlarida
G‘arbiy Yevropa va AQShda ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim samaradorligini oshirish,
shaxsning ijtimoiylashuvini ta’minlash uchun muayyan shart-sharoitni yaratish
borasidagi ijtimoiy harakat yuzaga kelgan davrda ilk bora o‘rtaga tashlandi.
Mazkur g‘oya 30-yillarda ta’lim jarayoniga “pedagogik texnika” (“ta’lim
texnikasi”) tushunchasining olib kirilishi bilan asoslandi. Ushbu davrlarda
yaratilgan maxsus adabiyotlarda “pedagogik (ta’lim) texnika(si)” tushunchasi
“o‘quv mashg‘ulotlarini aniq va samarali tashkil etishga ko‘maklashuvchi usul va
vositalar yig‘indisi” tarzida talqin etildi hamda o‘quv jarayoniga o‘quv va
laboratoriya
jihozlarining olib kirilishi, ulardan samarali, unumli foydalanish,
material mazmunini ko‘rsatmali qurollar yordamida tushuntirish kabi holatlar
ta’lim samaradorligini oshirishga yordam beruvchi yetakchi omillardir deya
baholandi.
XX asrning 50-yillarida ta’lim jarayonida texnik vositalarni qo‘llash “ta’lim
texnologiyasi” yo‘nalishini belgilab beruvchi omil deya e’tirof etildi, asosiy e’tibor
talabalar auditoriyasini kengaytirish texnik vositalardan
foydalanish evaziga
amalga oshirilishi, texnik vositalarning imkoniyatlarini yanada takomillashtirish,
ularning axborot sig‘imini kengaytirish, axborotlarni uzatish xizmatini sifatli
tashkil etish, ta’lim olishni individuallashtirish kabi masalalarga qaratildi. Bu
borada olib borilgan tadqiqotlarning ob’ekti, tayanch
nuqtasi sifatida texnik
vositalar imkoniyatlari, ularni takomillashtirish jarayoni qabul qilindi, shuningdek,
o‘quv jarayonini “texnologiyalashtirish”ning tashkiliy jihatlarini o‘rganishga alohida
urg‘u berildi.
60-yillarning boshlarida ta’limni dasturlash asosida ta’lim jarayonini tashkil
etish “texnologiya” tushunchasining mohiyatini ochib beruvchi omil sifatida
34
ko‘rila boshlandi. Dasturiy ta’lim talabalarga muayyan bilimlarni alohida qism
holida emas, balki izchil, yaxlit tarzda berilishini nazarda tutadi. Ta’lim jarayonini
yaxlit, maqbul dasturga muvofiq tashkil etish taklifi
ilk bora AQShda faoliyat yurita boshlagan “Dasturiy
ta’lim va o‘rgatuvchi mashinalar bo‘yicha
birlashgan Qo‘mita” tomonidan ilgari surilgan.
Dasturiy ta’lim o‘zida ta’lim
maqsadlari, ularni
o‘zgartirish va baholashning mos ravishdagi
mezonlari hamda ta’lim muhitining aniq tavsifini qamrab oladi.
