37
Psixologik yondashuv –
Psixologiya
fanida bir-biriga yaqin, lekin ayniyat
bo‘lmagan tushunchalar qo‘llanilib kelinadi, chunonchi: odam, shaxs,
individuallik. Ularning mohiyatini aniqroq izohlab berish uchun har birining
psixologik tabiatini tahlil qilish maqsadga muvofiq.
1.
Odam
: Sut emizuvchilar
sinfiga dahldorlik, biologik jonzod ekanligi
odamning o‘ziga xos xususiyatidir. Tik yurishlik, qo‘llarning mehnat faoliyatiga
moslashganligi, yuksak
taraqqiy etgan miyaga egaligi, sut emizuvchilar tasnifiga
kirishi uning o‘ziga xos tomonlarini aks tufayli borliqni ongli aks ettirish
qobiliyatidan tashqari o‘z qiziqishlari va ehtiyojlariga mutanosib tarzda uni
o‘zgartirish imkoniyatiga ham egadir.
2.
Shaxs
. Mehnat tufayli hayvonot olamidan ajralib
chiqqan va jamiyatda
rivojlanuvchi, til yordami bilan, boshqa kishilar bilan muloqot (muomala) ga
kirishuvchi odam shaxsga aylanadi. Ijtimoiy mohiyati shaxsning asosiy tavsifi
hisoblanadi.
3.
Individuallik
.
Har
qaysi
inson
betakror
o‘ziga
xos xususiyatlarga ega. Shaxsning o‘ziga xos qirralarining mujassamlashuvi indivi
duallikni vujudga keltiradi.
Odatda
shaxsni rivojlantirish,
shakllantirish, tarkib toptirish, kamolotga
yetkazish mavjud qarama-qarshiliklarni, ziddiyatli
vaziyatlarni yengish, irodaviy
zo‘r berish, zo‘riqish, tanglik, jiddiylik holatlarini boshqarish, o‘zini qo‘lga olish
orqali ushbu faoliyatni amalga oshirishning oqilona, omilkor vositalarini (yo‘llari,
usullari,
operatsiyalari, ko‘nikmalari, uquvlari, malakalari, odatlari,
harakatlari
kabilarni) o‘zlashtirish, egallash natijasida vujudga keladi. Bularning barchasi
imitatsiya (taqlid), identifikatsiya, refleksiya, stereotipizatsiya, ta’lim, o‘qitish,
o‘qish, o‘rganish, o‘rgatish,
saboq olish, o‘zlashtirish, mustaqil bilim olish
jarayonida yuzaga keltiriladi. Mazkur holatda aniq faoliyat orqali ehtiyojni
qondirish qonuniy ravishda yanada yuksakroq,
yuqori bosqichdagi yangi
xususiyatga ega bo‘lgan ehtiyojni tug‘diradi.
