38
muvaffaqiyatli tashkil eta olmasligi, mehnat bozorida raqobatbardoshlikni
ta’minlay olmasligini hayotning o‘zi ko‘rsatmoqda. Bu esa
o‘z navbatida mutaxassislarning
kasb darajasi va
malakasini muttasil oshirib borish, ularni zamonaviy
talablarga muvofiq qayta tayyorlash va malakasini oshirish
orqali kasbiy va shaxsiy rivojlanish darajasini ta’minlash
masalasining
dolzarbligini
belgilaydi.
Ilmiy
yo‘nalishlarida «ta’limning
uzluksizligi va shaxs ehtiyojlariga yo‘nalganligi» tamoyilini ilgari suruvchi
andragogika (adult education) ham katta yoshlilar ta’limining o‘ziga xosligi,
nazariy va amaliy masalalari bilan shug‘ullanuvchi
fan sohasi sifatida
rivojlanmoqda. Katta yoshlilarni o‘qitish nazariyasi va amaliyoti jahon tajribasida
bir necha bosqichlarni bosib o‘tgan. Xususan, XIX asrning 30- yillaridan boshlab
Evropa va Amerikaning ko‘pgina davlatlarida bu davrda ishlab chiqarishning tez
o‘sishi, jamiyat va ijtimoiy hayotning rivojlanishi negizida kattalarni o‘qitishning
dastlabki tajribalari to‘plana boshlangan.
XX asr boshlarida katta yoshlilarni o‘qitish muammosi olimlar tomonidan
insonni o‘rganuvchi fanlar tizimiga kiritildi. Birinchi navbatda bu insonning turli
yosh davrlaridagi psixik rivojlanishi jarayoni bilan bog‘landi.
Ammo bu vaqtda
inson hayotining hamma bosqichida ham ta’lim olishi mumkinligi haqidagi
qarashlarni asoslash zarurati vujudga keldi. 1950-1960 yillarda bir qancha xorijiy
mualliflarning ishlarida kattalarni o‘qitishning didaktik va metodik yondashuv
muammolari ko‘rib chiqilgan. Jumladan, aksariyat xorijiy tadqiqotchilar kattalarni
o‘qitishning pedagogik tamoyillar asosida talqin etib, kattalarni o‘qitishning o‘ziga
xos xususiyatlarini kattalar pedagogikasi deb ataganlar. 1950-1960 yillarda olimlar
M.Ogrizovich va B.Samolovchev, taniqli nemis professori F.Pyoggeler, shveysar
nazariyachi olimi G.Xanselmana, polyak olimlari M.Semenski, L.Turoslarning
ilmiy ishlarida «andragogika» iborasi paydo bo‘ldi.
Andragogiya (gr.
ἀνήρ anér
-katta odam, erkak,
ἄγειν ágein -ye
taklayman
)
ta’lim nazariyasining bir qismi bo‘lib, u kattalar o‘quv faoliyati sub’ekti tomonidan
bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishning o‘ziga
xos qonuniyatlarini, shuningdek,
39
o‘qituvchi tomonidan ushbu faoliyatni professional boshqarish xususiyatlarini
ochib beradi. "Andragogika" tushunchasi 1833 yilda
nemis pedagogika tarixchisi Aleksandr Kapp (1799-
1869) tomonidan fan sifatida amaliyotga kiritilgan.
Bu mualliflar andragogikaning
pedagogikadan
farqlarini aniqlashga harakat qildilar. Andragogikaning
alohida fan sifatida shakllanishi va tiklanishi 1970 yilga
to‘g‘ri kelib, aynan shu yili kattalar ta’limining
amerikalik
nazariyachi
va
amaliyotchi
olimi
M.Sh.Noulzning «Kattalar ta’limining zamonaviy amaliyoti. Andragogika yoki
pedagogika» nomli fundamental ishi chop etiladi. Adabiyotlarni o‘rganish shuni
ko‘rsatadiki, dunyo olimlarining aksariyati andragogikani
mustaqil fan va ilmiy
yo‘nalish sifatida pedagogik fan tarmog‘i hamda ijtimoiy va gumanitar bilimlar
sohasi sifatida talqin etadilar.
Andragogikaning an’anaviy pedagogikadan asosiy farqi ta’lim berish
jarayonida ta’lim beruvchining (andragog – katta yoshli kishilar ta’limi bilan
shug‘ullanuvchi shaxs) emas, balki ta’lim oluvchining faol pozitsiyada bo‘lishidir.
Bunda ta’lim beruvchining asosiy faoliyati ta’lim oluvchiga o‘zida
mavjud
bilimlarni yangilash, yangi bilim va ko‘nikmalarni egallashga yordam berish
hisoblanadi.
Chunki
yangi
kasbiy
bilim,
ko‘nikma, malaka hamda
kompetensiyalarni o‘zlashtirish asosida katta yoshlilarning
axborotlashgan
jamiyatga moslashishi va unda o‘z imkoniyatlarini to‘laqonli namoyon etishi
faollashadi.
