|
Qoraqolpoq davlat universiteti ekologiya va fiziologiya
|
| bet | 16/50 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 424 Kb. | | #263569 |
Bog'liq биогеография лекция узб3. Bosh suyaksizlar. 4. Bosh suyaklilar yoki umurtqalilar. Bu tipchaga -yumaloq og'izlilar, baliqlar, yer-suv hayvonlari, sudralib yuruvchilar, qush va sut emizuvchilar kiradi.
Qo'ziqorinlar podsholigiga ikki bo'lim. slizeviklar va haqiqiy qo'ziqorinlar kirаdi. Slizeviklar bo'limi vakillari mustaqil yashovchi va hujayra ichi parazitlari bo'ladi. Barchasi uchun namli plazmodiya xarakterli. Haqiqiy qo'ziqorinlar orasida suv qo'ziqorinlari har xil hayot obraziga ega. Ularning ichida saprofit turlari o'simlik qoldiqlarida, parazit turlari suv o'simliklari va haywanlarida hayot kechiradi. Ko'p sonli tuproq qo'ziqorinlari tuproqning organik moddalarining mineralizatsiyasida, gumusning paydo bo'lishi va o'rmon podstilkasining buzilishiga ta'sir qiladi. Bu qo'ziqorinlarga qalpoqli qo'ziqorinlar kiradi. Yirtqich qo'ziqorinlar saprofag bo'lib, biroq mayda nematodalarni ushlashi va yeyishi mumkin.
Ayrim qo'ziqorinlar o'zlarida o'simliklarda va hayvonlarda parazitlik qiladi. Masalan, sporinya va boshli qo'ziqorinlar - bir xo'jayinli, ko'pchilik zang qo'ziqorinlar esa ikki xo'jayinli. Shuning bilan birga qo'ziqorinlar vodorosllar bilan birga lishaynik tanasining tarkibini tashkil etadi. Modda almashishda katta rol o'ynaydi. Ko'pchilik qo'shiqorinlar fermentlar bo'lib chiqaradi. Ularning antibiotik bo'lib va o'suvchi modda (giberrelin) bo'lib chiqarishi odam tarafidan keng qo'llaniladi. Qo'ziqorinlar o'simlik, hayvon va odamlarda kasalliklar keltirib chiqaradi (lishay temirovi, fuzarioz, parsha va boshqalar)
O'simliklar podsholigi - Pirofit vodorosllаr bo’limi. Barchasi bir hujayrali, hujayrasi har hil rangda. Chuchuk, sho'r (dengiz) suvlarda keng tarqalgan. Iflos suvlarda yashovchilari suvni tozalaydi. Suvning "gullashini" boyitadi. Zaharli turlari bor.
Oltin kabi vodorosllar. Hamma joyda tarqalgan, toza chuchuk suvlarda va achchiq reaktsiya muhiti sfagnum botqoqlarda hayot kechiradi. Ayrim turlari dengiz va sho'r ko'llarda, sirak iflos suvlarda yashaydi. Yagona bo'lib yashovchi turlari tuproqni makon qiladi. Ko'pchiligi - plankton ayrimlari neystonning tarkibiga kiradi.
Diatom suv o'tlari. Yakka holda yoki koloniya bo'lib yashaydi. Ko'pchiligi-avtotroflar. Ayrim turlari vaqtincha geterotrof oziqlanishga o'tib turadi. Koloniya bolib yashovchilari har xil substratda hayvon va o'simliklarda, toshli, qumli gruntlarda hayot kechiradi. Shuningdek okean va dengizlarda, ichki suvlarda (chuchuk va nordon) va issiq sharoitda ham (500 С) yashay oladi. Diatomeining cho'kindi parodalarini stratigrafik va paleogeografik maqsadlarga foydalanadi.
Sariq-yashil suv o'tlari - hamma yerde tarqalgan. Asosan toza chuchuk suvlarda, sirak dengiz va sho'r suvlarda hamda tuproqda hayot kechiradi. Bahorda va kuzda ko'payadi, ayrim turlari barcha mavsumda ko'payadi. Sariq-yashil vodorosllarga plankton turlari kam sonli bentos va perifitonlar kiradi.
Qo'ng'ir vodorosllar. Bular dengizda yashaydi. Chuchuk suvda yashaydigan uch turkumi bor. Barcha dengizlarda Antarktidadan boshlab Kanada orollarigacha yashaydi. Qo'ng'ir vodorosllar-alginatlarning birdan bir manbai - muzqaymoq va meva suvlarining sifatini ko'taradi, Shuningdek bo'yoqlarning, elektrodlarning tarkibiga foydalaniladi. Qo'ng'ir vodorosllardan olingan olti atomli spirt-mannit farmatsevtikada, bo'yoq ishlab chiqarishda, qog'ozlar, portlovchi moddalarda qo'llaniladi. Janubiy-Sharqiy Osiyoda ovqatga foydalaniladi. Oldinlari yod olishda foydalanilgan, hozir faqat uning qoldiqlari foydalaniladi.
Qizil vodorosllar. Dengiz o'simliklari, biroq havzalarda, daryolarda o'simliklarda va ko'llarda ham uchraydi. Qattiq yerlarda ham uchraydi. Qizil vodorosllar ichida yarim parazitlar va parazitlar uchraydi. Ko'pchilik qizil vodorosllar oziqlik hisoblanadi. Ko'pchilik turidan mikrobiologiyada va ozuqa yetishtirishda qo'llaniladigan agar tayyorlanadi. Har xil qizil vodorosllardan tayyorlanadigan vodorosl unlari mollarga yem sifatida va go'ng sifatida foydalaniladi.
Evglena vodorosllаri. Chuchuk suvlarda, "gullash"ni keltirib chiqaradi. Ko'pchilik turi saprofit oziqlanadi, suv qirg'oqlarini tozalashga qatnashadi.
Yashil vodorosllar. Chuchuk suvlarda yashaydi. Tuzli va dengizda yashovchilari ham bor. Yashil vodorosllarning ichida tuproqda yashovchilari, yer ustida, epifit, parazit va simbiont turlari bor.
Xara vodorosllаri. Yirik vodorosllar hisoblanadi. Chuchuk suv ko'llarida, dengiz qo'ltiqlarida va tuzli ichki suvlarda hayot kechiradi. Suvning rn-5,2-9,8 gacha chidaydi.
Lishayniklаr bo’limi. Qo'ziqorin va vodoroslning birikishidan tashkil topgan. Ko'pincha ko'k-yashil yoki yashil, juda siyrak yashil yoki qo'ng'ir vodorosllardan iborat. Lishayniklar muhit omillariga chidamli keladi. Cho'llarda 50-60 С issiqlikka, qishda 40-50 С sovuqqa chidamli.
Moxlar bo’limi. Barcha qit'alarda tarqalgan. Dengizda yashamaydi. Ko'l va daryolarda yashaydi, tuproqda, toshloqda, batqoqlikda yashaydi. Tundrada ko'p. Moxlar - faol torf yig'uvchilar.
Plaun kabilar. Eski turlar. Hozirgi kunda o'simlik kabilari mavjud. Ayrim turlari zaharli, tibbiyotda qo'llaniladi.
Psilot kabilar. Tropik va subtoropik mintaqalarda yashaydi.
Xvoshlar bo’limi. Eski turlаr. Hozirgi kunda o'simlik kabilari mavjud.
Paporotniklаr bo’limi. Namli tropik o'rmonlardan cho'l va tundrada, botqoqlikda o'sadi.
Ochiq urug'lilar. To'rt sinfi bor. Sagovniklar tropik va subtropik yerlarda yashaydi. Sago undirishida o'simlik ozuqa uchun va molga yem sifatida foydalaniladi. Mamont daraxtining diametri -12 m, toksodium-Meksikanskiy-16m, balandligi-100m, Janubiy Amerika sosnasi 4900 yil yashaydi.
Yopiq urug'lilar. Barcha joyda yashaydi.
|
| |
