|
Qoraqolpoq davlat universiteti ekologiya va fiziologiya
|
| bet | 24/50 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 424 Kb. | | #263569 |
Bog'liq биогеография лекция узбI. Suzuvchilar: 1. Faqat suvdagilar: a)nekton, b) plankton, v) bentos, 2. Yer va suvdagilar: a) sho'ng'uvchilar, b) sho'ng'imovchilar, v) ozuqasini suv ustida topuvchilar.
II. Kavlovchilar: 1. Absolyut yer kavlovchilar (barcha umrini yer tagida o'tkazuvchilar). 2. Taqqoslama yer kavlovchilar (er ustiga chiqib turuvchi)
III. Yer usti shakllari: 1.In qurmaydiganlar. a) yuguruvchilar, b) sakrovchilar, v) sudraluvchilar. 2. In quruvchilar. a) sudraluvchilar, b) sakrovchilar, v) sudraluvchi, 3. Jarda yashovchilar
IV. Daraxtga tirmashuvchilar: a) daraxtdan tushmaydiganlar, b) faqat daraxtda chirmashib yuruvchilar.
V. Havo shakllari: a) oziqni havodan izlovchilar, b) ozuqaga havoda yurib qarovchilar.
D.N.Kashkarov aytadi: Agar bu shakl sistemalariga yana ikkitasini: havo va tuproq namliliga aloqasiga qarab (namsevar va qurg'oqsevarlar) va ko'payish o'rniga qarab shakllarini qo'shadigan bo'lsak-bu tasnif birlashmasi hayvon tiriklik shakllarining asosiy belgilarini aniqlaydi - deydi.
Solay etip, tirishilik shakllarının’ sisteması qaysı maqsette bolıwına qarap ha’r qıylı bolıwı mu’mkin.
MIGRATSIYA VA INVAZIYA
Yerni egallab olgan organizmlar yashash sharoitiga faqat moslashib qo'ymasdan o'zining yashash o'rnini o'zgartirish va tarqalish xususiyatiga ega. Bu xususiyat tarqalishda faol bo'ladi: ayrim suv organizmlari bir o'rindan 2-chi o'ringa ko'chadi, yer usti organizmlari uchadi yoki yuguradi. Ularning tezligi har xil bo'ladi: Qush va sut emizuvchilarning tezligi bir necha o'nlab km bo'lishi mumkin (gepard-104-112 km/saat), mollyuskalar, bo'g'in oyoqlilar soddalilarning ayrimlarida bir necha sm, hattoki mm/soat bo'ladi. Shunga bog'liq passiv va faol harakat etishga bog'liq maxsus moslashishlar yoki organlar rivojlanadi. Masalan o'simlik urug'lari va mevalari suv oqimi, shamol, shuningdek qushlar, ko'rshapalaklar va hayvonlar orqali boshqa yerga tarqaladi. Shamol orqali tarqalishning urug' va mevalarning qanotchalari bo'ladi. Hayvon orqali tarqaladiganlarda hayvonlar yungiga ilinib turuvchi ilgaklari bo'ladi. Organizmlar borgan joyida birdaniga moslashib ketavermaydi. U yerda yirtqichlarga yoki raqiblarga duch keladi. Shulardan omon o'tgandagina u yerga moslashib qoladi. Oragnizmlarning kenglikda o'rin ajratishi ikki guruhga: periodli va periodsiz invaziyalar (bostirib kirish) bo'lib bo'linadi.
Migratsiya mintaqa farqi bilan bog'liq bo'ladi. Masalan, ko'pchilik qushlar yiliga ikki marotaba migratsiya (qishlash uchun va qishlashdan keyin) bo'ladi.
Periodsiz bosqichda ozuqa yetishmovchiligidan bo'ladi. Bunda kutilmaganda birdaniga organizmlar ozuqa yetishmaganligi kelib qoladi. Bu kamdan-kam uchraydi. Bunda organizmlar ko'pincha nobud bo'ladi, sababi ular borgan joyida raqobatga uchraydi. Invaziya odam tomonidan ham ishlanishi mumkin. Biroq bunda organizm nobud bo'lmaydi.
|
| |
