|
Qoraqolpoq davlat universiteti ekologiya va fiziologiya
|
| bet | 21/50 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 424 Kb. | | #263569 |
Bog'liq биогеография лекция узбBiotik omillar.
Jam bo'lib yashovchi organizmlar bir biri bilan har xil aloqada bo'ladi. Bu aloqalar biotik degan nom olgan.
Mutualistik aloqa - bu har xil turlarning ikki tomonlama foydali, birga yashashi. Masalan: Otshelnik chayoni bilan aktiniyaning birga yashashi mutualizmning misoli bo'ladi. Ikkalasi ham bundan foyda oladi.
Kommensalizm - bu yotib icharlik, harom tomoqlik, bunda organizm ikkinchi bir organizm hisobidan ovqatlanadi. Masalan. Suv chayoni, uzoq Sharq plastinka mollyuskaning baqachanog'iga jaylashib, ularning ozuqa qoldiqlaridan foydalanadi. Hayvonlar orasida o'simliklarning ochiq joyiga, qobig'i orasiga yashirinadi.
Yirtqichlik - bu keng tarqalgan aloqa bo'lib, buning natijasida 2-tur jabr ko'radi.
Parazitizm- bunda parazit xo'jayinning tkani bilan oziqlanadi. Parazitlar vaqtincha va doimiy bo'lib bo'linadi. Parazitlar xo'jayin tanasida joylashuvi bo'yicha ichki va tashqi parazitlar bo'lib bo'linadi. O'simliklar orasida to'liq va yarim parazitlar bo'ladi. 1-chisi (zarazixa, povilika) barcha OZUqani xo'jayindan oladi. 2-chisi (omela, pogremka, ochanka) fotosintezni o'zlari ishlab chiqaradi, xo'jayindan esa mineral moddalarni oladi. 1-chisi bir yoki ikki xo'jayinga ega bo'ladi. 2-chi o'simlik yoki hayvonlarning keng guruhiga zarar yetkazadi. Shuning bilan birga parazitlar bir xo'jayinli, ikki xo'jayinli va uch xo'jayinli bo'lib bo'linadi. 1-chisiga askarida, 2-chisi zang qo'ziqorini (1-chi xo'jayin-barbaris, 2-chisi bug'doy) 3-chisiga mushuk toshma qurti (1-chi xo'jayin-mollyuska, 2-si baliq 3-si odam yoki yirtqich sut emizuvchi) misol bo'ladi.
Antibioz- bunda organizm o'zidan ikkinchi organizmlarga ta'sir eiuvchi biroq zarar beradigan toksik moddalarni bo'lib chiqaradi. Antibiotiklarni bakteriyalar, qo'ziqorinlar bo'lib chiqaradi. Yuqori darajali o'simliklar gazsimon yoki suyuq antibiotik moddalarni-kolinlarni ishlab chiqaradi. Bu moddalar bakteriyalarni nobud qiladi. Shuning uchun ularni fitontsidlar deb ataymiz. Hayvonlar ham antibiotik ishlab chiqaradi. Masalan: o'rgimchaklar pautin degan moda ishlab chiqaradi.
Neytralizm- birga yashovchi ikki tur bir biriga ong yoki teskari ta'sir qilmaydi. Ular bir-biriga to'g'ridan-to'g'ri bog'liq bo'ladi.
Amensalizm ham o'zaro harakatdagi ikki turning bittasi qarama-qarshi ta'sir etadi, 2-si esa undan foyda yoki zarar ko'rmaydi.
Konkurentsiya- bu musobaqa, raqobat bo'lib u tur ichida va turlararo bo'ladi. U tabiiy tanlash va tur paydo bo'lish jarayoni asosida yuradi.
|
| |
