|
Qoraqolpoq davlat universiteti ekologiya va fiziologiya
|
| bet | 20/50 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 424 Kb. | | #263569 |
Bog'liq биогеография лекция узбEDAFIK OMILLAR.
Edafik omillarga - tuproq xususiyatlari va qor qatlami kiradi. Bunga substratning kimyoviy xususiyati (tuproq tuzilishi, tuzlarning tarkibi va oziq moddalar) va fizikaviy xususiyati (tuproqning mexanik tarkibi, yumshoqligi, aeratsiya darajasi va boshqa)
Vodorod yonlari aniqlanuvchi (rn) tuproq kislotaliligi (RN-7 neytral, RN>7 asosli, RN<7 ishqor) o'simlik va hayvon uchun juda ahamiyatli. Masalan, sfagnum moxlari kuchli tuproqda (Rn3,5) mollyuskalar RN 7-8 da yashaydi. Yomg'ir chuvalchangi RN-4,4 dan pastiga chiday olmaydi. N.M.Chernova va A.M. Bilovalar (1988) o'simliklarni tuproqning kislotaliligiga moslashishini quyidagicha bo'ldi.
1. Atsidofil turlar - sof tuproqda yashaydi (RN<6,7) - bunga sfagnum moxlari, belous kiradi. 2. neytrofil turlar - RN 6,7-7,0 da yashaydi (madaniy o'simliklar) 3. bazifil turlar - RN>7 da yashaydi (mordovnik, vstrenitsa). 4. indifferent turlar-RN ning har xil o'zgarishida yashaydi (landish, ovoyanitsa).
Tuproqdagi ozuqa moddalarning miqdoriga qarab 1. Aligotrofli - oziq moddalar juda quyi jarlar yerlarda yashaydi (oddiy qarag'aylar) 2. avtroflar-ozuqa moddalar ko'p yerlarda o'sadi (eman va boshqalar) 3. mezotroflar-o'rtacha tuproqda yashaydi (sircha)
Netrofil o'simliklar azotga boy yerda o'sadi. Sho'r yerlarda o'suvchi o'simliklarni galofitlar deb ataymiz. U ikkiga: Qumli yerda yashovchilar-psammofitlar, (quyon suyak, yuzgin, oq saksovul) va toshli yerli yashovchilar-petrofitlar bo'lib bo'linadi.
Qor qatlami. A.N.Formozov o'simliklarni qor qatlamiga ta'siriga qarab ikki guruhga: 1. Xianofoblar-qorni qorni yomon ko'ruvchilar va 2- Xianofillar - qorsevarlar.
Gidrologik omillar.
Suv omillari o'simlik va hayvonlarga ta'sir ko'rsatib unga suvning sho'rligi, temperaturasi, chuqurligi va boshqalar kiradi.
Orografik (relef) omillari.
Bu omillarning edafik omildan farqi bu organizmlarga faqat to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qilmay, janapay ham ta'sir qiladi (Relefning holati - tik jar, balandlik)
|
| |
