31
Kuydirish uchun uzunligi 150 dan 230 m gacha bo‘lgan (ho‘l usulda),
diametri 5 – 7 m va kaltaroq 60 dan 95 m gacha bo‘lgan (quruq usulda) aylanma
pechlar ishlatiladi.
Pechda quydirish jarayonida material avvalo quritiladi va to‘planadi,
so‘ngra 200 dan 700°C gacha bo‘lgan temperaturada organik qo‘shilmalar yonadi,
kimyoviy suv yo‘qoladi, temperatura 1100°C gacha ko‘tarilganda kimyoviy
reaksiyalar
yuzaga keladi, natijada portlandsement klinkerning asosiy minerallari
hosil bo‘ladi %
-
uch kalsiyli silakat (alit)
3CaOxSiO
2
(C
2
S) – 40 – 65%
-
ikki kalsiyli silikat (belit)
2CaOx SiO
2
(C
2
S) – 15 – 40%
-
uch kalsiyli alyuminat
3 CaOxAl
2
O
2
(C
3
A) – 3 – 15%
- to‘rt kalsiyli alyumoferrit
4CaOx Al
2
O
3
xFe
2
O
3
(C
4
AF) – 10 – 20%
Shunday qilib, portlandsement klinkerning asosiy minerallari kalsiyli
silikatlardir, alit va belit miqdori yig‘indisi 75 – 80 % ga etadi.
Temperaturaning taxminan 1300°C ga etishida
barcha reaksiyalar asosan
tugaydi, ammo ohakning bir qismi mustaqil holatda qoladi. Temperaturaning
yanada oshishida (1300 - 1450°C) da xom ashyo materiallarining qisman erishi –
kuyishi yuzaga keladi.
Aylanma pechdan klinker yashil – ko‘k rang mayda granulalar (10 – 40 mm)
ko‘rinishida chiqadi, so‘ngra uni 100 – 200°C gacha havoda sovitib,
yanada
sovitish va uchun ombor yoki silosda saqlash uchun joylashtiriladi.
Portlandsement klinkerdan portlandsement olish uchun uni tabiiy gips va
boshqa qo‘shimchalar bilan birgalikda maydalash zarur.
SHunday qilib, klinker – bu kuydirilgan mahsulot,
sement esa -
maydalangan.
32
Gips (ikkisuvlikalsiy sulfati CaSo
4
x2N
0
O) sementga qotish muddatini
boshqarish uchun qo‘shiladi (gipssiz maydalangan
klinker qotish jarayoni
tezlashadi).
Boshqa qo‘shimchalar sementga uning xususiyatlarini o‘zgartirish va
klinkerni iqtisod qilish uchun qo‘shiladi. Qo‘shimchalar turi va miqdoriga ko‘ra,
portlansement klinker asosidagi sement nomi ham o‘zgaradi.
Portlansement xususiyatlari. Maydaligi 008 – sonli elakdan o‘tgan sement
miqdori bilan aniqlanadi (teshikcha o‘lchami 0,08mm); elaklanayotgan
namunaning 85% dan ortiq bo‘lgan qismi elakdan o‘tishi kerak.
Sement donalarining o‘rtacha o‘lchami 15 – 20 mkm, bu 2500 -3000 sm
2
/g
ga teng bo‘lgan solishtirma yuzaga to‘g‘ri keladi.
Mineral qo‘shimchalarsiz portlandsementning zichligi 3,1g/sm
3
.
Qotish muddati sementni suv bilan normal qorishtirilganda boshlanish 45
daqiqa va oxiri 10 soatdan kech emas.
Portlandsementning normal quyuqligi odatda 22 dan 28% gacha chegarasida
bo‘ladi. Faol mineral qo‘shimchali sementning normal quyuqligi 32-35%
gachao‘sishi mumkun.
Portlansement va boshqa sementlarning muhim sifat ko‘rsatkichlaridan biri
bu –
faollikdir, bu ko‘rsatkich 1:3 (sement: qum sement qorishmasi va s/s (suv:
sement nisbati = 0,4 bilan tayyorlangan 4x4x16sm o‘lchamli namuna balkalarni
yarmiga siqilishda, hamda 28 kun qotishda olingan mustahkamlik chegarasidir.
Sement markasi deb, uning faolligi o‘lchovining kattaligi, ammo egilishga bo‘lgan
mustaxkamlik chegarasi hisobga olingan va pastki
chegaragacha butunlashgan
qiymatga aytiladi. Portlandsementning quyidagi markalari mavjud M 400, M 500,
M 550 va M 600
Sement turlari. Portlansement klinker asosli sementlar xususiyatini
o‘zgartirish uchun texnologiyada mumkin;
-
klinkerning minerallik tarkibini o‘zgartirish (xom ashyo
qorishmasining kimyoviy tarkibini o‘zgartirish yo‘li bilan);
-
klinkerni maydalash jarayonida turli qo‘shimchalarni kiritish;
33
-
maydaligini oshirish.
Portlandsement asosidagi sementlarning bir necha guruhlari mavjud.
