20
va tarkibiga ta’sir qiladi va bu ta’sirni beton tarkibini loyihalashda hisobga olish
taqazo etiladi.
Tо‘ldiruvchi sifatida asosan maxalliy tog‘ jinslari va ishlab chiqarish
chiqindilari
(shlaklar
va
boshqalar)dan
foydalaniladi.
Bunday
arzon
tо‘ldiruvchilardan foydalanish betonning narxini arzonlashtiradi,
chunki
tо‘ldiruvchi va suv betonning 85-90% ni, sement esa 10-15% hajmini tashkil etadi.
Keyingi yillarda qurilishda g‘ovak sun’iy tо‘ldiruvchilardan tayyorlangan yengil
beton keng kо‘lamda qо‘llanilmoqda. G‘ovakli tо‘ldiruvchilar beton zichligini
pasaytiradi, bu esa uning issiqlikni tutib qolish xususiyatini yaxshilaydi.
Beton va beton qorishmasining xususiyatlarini boshqarish uchun uning
tarkibiga kimyoviy qо‘shimcha aralashtirilib, beton
qorishmasining qotishi
tezlashtiriladi yoki sekinlashtiriladi, uni ancha plastik va qulay quyiluvchanligi
oshiriladi, qotish jarayoni tezlashtiriladi, uning mustahkamligi va sovuqqa
chidamliligini kо‘tariladi. Zarur hollarda beton xususiyatlari boshqa yо‘nalishda
о‘zgartiriladi.
Beton – asosiy qurilish ashyosidir. Unga keng
qamrovda turli xususiyatlar,
jumladan mustahkamlik, zichlik, issiqlik о‘tkazuvchanlik va boshqa shu kabi
xossalarni berish mumkin.
Hozirgi zamonda qurilishda betonning turli xillaridan foydalanilmoqda.
Beton turlarini qо‘llangan materiallar xususiyatlari va belgilangan maqsadiga
qarab klassifikatsiyalash bо‘yicha tartibga solish mumkin. Betonning kо‘p
xususiyatlari uning zichligiga bog‘liqdir, ya’ni beton zichligi sement toshining
zichligiga, tо‘ldiruvchilarning turi va beton tuzilishiga bog‘liq.
Beton zichligi bо‘yicha о‘ta og‘ir (2500 kg/m
3
va undan ortiq); og‘ir (1800-
2000 kg/m
3
); yengil (500-1800 kg/m
3
); о‘ta yengil (500 kg/m
3
dan kam) turlariga
bо‘linadi. О‘ta og‘ir betonlar og‘ir tо‘ldiruvchilardan – pо‘lat qipig‘i va
qirindisidan (pо‘lat beton), temir rudadan (limonit va magnetit betonlar) yoki
baritdan (barit beton) tayyorlanadi.
Qurilishda asosan zichligi 2100-2500 kg/m
3
bо‘lgan tog‘ jinslaridan olingan
tо‘ldiruvchili (granit,
ohaktosh, diabaz va b.) oddiy og‘ir betonlar qо‘llaniladi.
21
1800-2000 kg/m
3
zichlikdagi betonlar 1600-1900 kg/m
3
zichlikka ega bо‘lgan tog‘
jinslari - shag‘allardan tayyorlanadi.
Yengil beton g‘ovak tо‘ldiruvchilardan (keramzit, agloporit, kо‘pchitilgan
shlak, pemza, tuf) olinadi. Yengil betonlarning qо‘llanilishi qurilish
konstruksiyalari og‘irligini kamaytiradi, qurilishni arzonlashtiradi,
shuning uchun
ularni ishlab chiqarish tezkorlik bilan о‘smoqda.
О‘ta yengil betonlarga g‘ovakli betonlar kiradi, ularni bog‘lovchi, mayda
yanchilgan qо‘shimchalar va suv qо‘shilgan qorishmani maxsus usulda kо‘pchitib
olinadi (gazbeton, kо‘piksimon beton) va yirik g‘ovakli beton yengil tо‘ldiruvchi
asosida tayyorlanadi
.
G‘ovakli betonda tо‘ldiruvchi о‘rnida sun’iy tayyorlangan
g‘ovakdagi havo hisoblaniladi.
Bog‘lovchi modda betonni xususiyatini aniqlaydigan asosiy tashkil etuvchi
bо‘lib, uning turlari bо‘yicha
betonlar farqlanadi, jumladan: sementli, silikatli,
gipsli, ishqor shlakli, betonpolimerli, polimersementli betonlar va maxsus betonlar.
