27
Moos shkalasi bo‘yicha qattiqligi
2
CaSO
4
hisobida gipsning suvda eruvchanligi, g\l,
18°C
40°C
100°C da
0.2
0,21
0,17
16 – 46 °C intervalda issiqlik o‘tkazuvchanlik Vt\
(m x k)
0,43
Gipsli tosh tarkibidagi CaSO
4
•2H
2
O ning miqdori,
% navlar bo‘yicha
I
II
III
IV
Kam emas
95
90
80
70
Gipsli bog‘lovchi moddalarni shartli ravishda quyidagilarga bo‘linadi:
– Qurilish gipsi;
–
Shlakli gips;
– Yuqori chidamli gips;
Qurilish gipsi – ikkisuvli maydalangan gipsning kuydirib olingan
mahsulotidir. Ayrim zavodlarda kuydirilgandan so‘ng
gips yana bir bora
maydalanadi.
Bu gips maydakristalli gips turiga kirib, qotish davrida qurilish gipsining suv
talabchanligi oshadi. Qotgandan so‘ng mustahkamligi yuqori emas, 2-16 MPa ni
tashkil etadi.
Shakllanadigan gips ham yarimgidratli kalsiy sulfatidan tashkil topgan.
Qurilish gipsidan farqi uning o‘ta maydaligidadir.
Yuqori mustahkamli gips α – yarimgidratning o‘ta
maydalangan maxsuloti
bo‘lib, issiq ishlovi sharoiti (bu sharoitda suv gipsdan tomchili-suyuq holda
ajraladi) natijasida olingan. Bunday sharoit 0.15 – 0.3 MPa bosimda to‘yingan
bug‘ muhitida, avtoklavda bo‘lishi mumkin.
28
Gipsli bog‘lovchi moddalarning ko‘rib chiqilgan turlari turli maqsadlar
uchun ishlatiladi. Qurilish va shakllanadigan gipslardan quyidagilarni ishlab –
chiqarishda keng foydalaniladi:
– KNAUF – listlar (gipsakarton list);
– KNAUF – superlist (gipstolali list);
–
quruq qurilish qorishmalari;
– gipsli qovurg‘asimon plitalar;
– gipsolit detallar;
– ventilyasion korobkalar;
– olovga chidamli va tovush yutuvchi mahsulotlar.
Bu materiallarning hammasi havoning nisbiy namligi 60%
dan oshmagan
xonalarda ishlatilishi kerak, chunki gipsli mahsulotlarning namlanishi doim uning
chidamliligini pasaytiradi va plastik deformatsiyalarni ko‘paytiradi. Gipsli
mahsulotlar namlikka chidamliligini, masalan: sintetik smolalar qo‘shish, gidrofob
moddalar bilan to‘yintirish, uzluksiz zichlash yo‘llari bilan oshirish mumkin.
Suvga chidamlilikni oshirishning ayniqsa eng samarador usuli bu - gips asosli
aralash bog‘lovchi moddalarga o‘tishdir.
Ishlab chiqarishda gipsli bog‘lovchilarning ikki xar xil usuli qo‘llaniladi:
nam va quruq.
Havoda qotadigan ohak. Havoi qurilish ohagi – bog‘lovchi modda bo‘lib,
karbonat kalsiy (SaSO
3
) bo‘lgan tog‘ jinslarini bir tekis va uzluksiz kuydirish yo‘li
bilan olinadi. Shundaylardan mel, ohaktosh sanaladi.
Havoyda qotadigan ohak olish uchun, asosan xom ashyo tarkibiga ko‘ra, 900
- 1200°C darajadagi temperaturada kuydirish talab qilinadi.
Kuydirish quyidagi
tenglamaga ko‘ra, uglekislыy gazni to‘liq yo‘qotguncha amalga oshiriladi:
CaCO
3
=CaO+CO
2
Ohak ishlab chiqarish uchun xom ashyo turli konstruksiyali pechlarda:
shaxtali, aylanuvchi, siklon – aylanma, shuningdek harakatlanuvchi aglomeratsion
reshyotkalarda kuydiriladi.
29
Havoda qotadigan ohakning asosiy komponenti bu kalsiy oksididir (CaO).
Tarkibida deyarli xar doim magniy oksidi (MgO) bo‘ladi. Magniy oksidining
mavjudligiga qarab kam magneziyali (5%), magneziyali (5–20%) va dolomitli
(20–40%) bo‘ladi. Magniy oksidining mavjudligi ohakning so‘nish
tezligini
pasaytiradi.
Ohak so‘nish tezligiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
– tez so‘nuvchi – 8 mindan kam tezlikda so‘nadi;
– o‘rtacha so‘nuvchi – 25 mindan oshmagan tezlikda so‘nadi;
– sekin so‘nuvchi – 25 mindan kam bo‘lmagan tezlikda so‘nadi.
Ishlab chiqarishning soddalashtirilgan texnologik jarayonini quyidagi sxema
bilan ifodalash mumkin.
Karbonatli jins
(CaCO
3
) (ohak,
mel) 75 – 78%
Loy – tuproq jins
(loy, slansli
toproq) 20 – 25%
Qo‘shimchalar
1 – 2 %
Xom ashyoning jinsli
maydalanishi (maydalash
quruq va nam holda amalga
oshiriladi)
Kuyguncha qizdirish,
aralashmaning maksimal
temperaturasi 1450°C
Portlandsement
klinkerlar
30
QMQ 9179 – 77 ga ko‘ra, qurilish havoda qotadigan uchta navga bo‘linadi –
so‘ndirilmagan ohak va ikkita nav so‘ndirilgan ohak. Tarkibidagi SaO+MgO
faollar (quruq modda hisobida) so‘ndirilmagan ohak uchun qo‘shimchalarsiz 1, 2
va 3 navlar uchun mos ravishda 90, 80 va 70%, qo‘shimchali so‘ndirilmagan
ohakning 1 va 2 navlari uchun 65 va 55% bo‘lishi lozim.
