6-Mavzu: Qurilishda pardozlash ishlari va bo‘yoqchilik ishlarida pigment va
to‘ldiruvchilar.
Reja:
1. Binoning tashqi va ichki pardozi sifatiga qo‘yiladigan talablar.
2. Uzoq muddatga chidaydigan pishiq parda hosil qiladigan yangi, tejamli,
samarali pardozlash materiallari.
46
3. Bo‘yoqchilik ishlarida pigment va to‘ldirgichlar, gruntovkalar,
shpaklyovkalar, bog‘lovchi moddalar, bo‘yoq tarkibi, loklar, eritgichlar va turli
yordamchi materiallar.
4. Qurilish ishlari va sifatiga nisbatan qo‘yilayotgan talablar. Pardozlash
ishlari.
Pardozlash ishlariga oid umumiy ma’lumotlar
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi 18 yil mobaynida
mamlakatimizda boshqa sohalar qatori qurilishda ham juda katta yutuqlarga
erishildi.
Ko‘plab hashamatli binolar, sport saroylari, yopiq bozorlar, zamonaviy
ko‘cha va maydonlar, hiyobonlar va bog‘lar, turar joy binolari, kollejlar, litseylar
va boshqa qurilgan imoratlar qurilish va me’morchilik sohasidagi ishlarning keng
ko‘lamidan dalolat berib turibdi.
Bugungi kunda me’morchilik ijtimoiy-iqtisodiy, estetik, demografik va ko‘p
asrlik tarixiy madaniyat an’analarining birligini tiklamoqda.
Ma’lumki, yangi turar joy va sanoat rayonlari va majmualarining qurilishi
bilan bir qatorda bugungi kunda mavjud fondni modernizatsiyalash va qayta qurish
masalalari muhim ahamiyatga egadir.
SHaharlar imoratlarini yangilash va qayta qurishning muhimligi shundaki,
XX asrning ikkinchi yarmida shahar qurilishi shaharlarning chetki rayonlaridagi
bo‘sh erlarida yoppasiga ekstensiv rivojlanish xarakteriga ega edi.
Natijada qurilish narxi oshdi, ekspluatatsion chiqimlar qimmatlashdi,
unumdor erlar kamayib ketdi. Bu usul arxitektura-shaharsozlikda salbiy ijtimoiy-
iqtisodiy yo‘qotishlarga, transportda yurishda ko‘p vaqt yo‘qotilishiga, odamlar
orasidagi aloqalarning susayishiga, markaziy rayonlar funksiyasining pasayishiga
va hakazolarga olib keldi. So‘nggi yillarda shahar imoratlarini qayta qurishda eski
imoratlarni buzishning, tarixiy binolarni asrab qolishning yangi konsepsiyalari
ishlab chiqildi.
Biz shaharlardagi juda ko‘p turar joy hududlarini qayta qurishimiz kerak, bu
esa muammolar echimiga yondashish prinsiplarini qayta ko‘rib chiqishni talab
47
etadi, shu jarayon mobaynida binolarning loyihaviy va me’moriy kompozitsion
echimlari yangilanishi kerak.
Industrial qurilish usullarining yangi qurilish va konstruktiv sxemalari,
qurilish texnikasining intensiv rivojlanishida kuzatiladi.
Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi munosabati bilan keyingi
yillarda konstruktiv va badiiy-tasviriy ko‘rsatkichlar bo‘yicha ko‘p miqdorda yangi
materiallar paydo bo‘ldi.
Qurilish ishlarining umumiy hajmida pardozlash eng sermehnat ish bo‘lib,
jami mehnat sarfining 20-25 % ini, shu jumladan bo‘yoqchilik va gulqog‘oz
yopishtirish ishlari 10% dan ko‘prog‘ini tashkil etadi. Mazkur ishlarning
sermehnatliligini kamaytirish qurilishni industrlashtirish imkoniyatini beradi.
Industrlashning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda zavodda to‘liq
tayyorlangan yig‘ma konstruksiyalar (devorbop va pardevorbop buyumlar,
qavtlararo yopma plitalar, zina marshlari) dan foydalaniladi. YAngi turdagi
pardozlash materiallaridan–gipskarton, qoplama plastiklardan foydalanilganda ham
mehnat sarfi ancha kamayadi.
Qurilish hajmini tobora ko‘paytirish bilan birga, jami qurilish ishlari, shu
jumladan bo‘yoqchilik ishlari sifatini yaxshilash muhim vazifalardan hisoblanadi.
Bo‘yoqchilik ishlari binolar va inshootlarning chidamliligini oshirish, ularning
tashqi ko‘rinishini ko‘rkam qilish, xonalarda me’yoriy sanitariya-gigiena
sharoitlari yaratish maqsadida konstruksiyalar sirtini bo‘yashdan iborat.
Devorlarga gulqog‘oz yopishtirsh ham bo‘yoqchilik ishlari jumlasiga kiradi, bu
ishlarni odatda bo‘yoqchilar bajaradi. Barcha turdagi bo‘yoqchilik ishlari
xavfsizlik texnikasi qoidalari va yong‘inning oldini olish tadbirlariga qat’iy rioya
qilgan holda bajariladi.
Binolarning chidamliligiga, me’morlik nuqtai nazaridan ko‘rkamliligiga,
tashqi va ichki pardozning sifatiga qo‘yiladigan talablar yildan-yilga oshib
bormoqda. Uzoq muddatga chidaydigan pishiq parda hosil qiladigan yangi, tejamli,
samarali pardozlash materiallari, chunonchi, yangi sintetik aliflar, lok va bo‘yoqlar,
xususan suv-emulsiyali va kremniy organik bo‘yoqlar ana shu talablarni qondiradi.
48
Bu materiallardan foydalanilganda binolarni pardozlashga ketadigan vaqt qisqaradi
hamda bo‘yoqchilik ishlarining sifati oshadi. Bo‘yoqchilik ishlarida pigment va
to‘ldirgichlar, gruntovkalar, shpaklyovkalar, bog‘lovchi moddalar, bo‘yoqchi
tarkiblar, loklar, eritgichlar va turli yordamchi materiallardan foydalaniladi.
Qurilish ishlari ko‘lamining kengligi va bu ishlar sifatiga nisbatan
qo‘yilayotgan Yuqori talablar bo‘yoqchilik va devorlarga gulqog‘oz yopishtirish
ishlarining hozirgacha qo‘llanib kelinayotgan usullari hamda vositalarini tubdan
o‘zgartirib yubordi. Pardozlash ishlarining hamma asosiy operatsiyalari
mexanizatsiyalashtirildi.
Bino qurish ma’lum tartibda bajariladigan kompleks ishlardan iborat.
Dastavval er ishlari bajarilib, poydevor va sokol qismi qurilib, orayopma
yotqizilib, binoning er osti qismi tiklanadi-nolinchi sikl. Ayni bir vaqtda er osti
kommunikatsiyalari: sovuq va issiq suv quvurlari, isitish, kanalizatsiya, gaz
quvurlari, telefon kabeli, elektr kabeli va h. k. yotqiziladi. Nolinchi siklni bajarib
bo‘lib, binoning er usti qismini tiklashga kirishiladi; devorlar tiklanadi, qavatlararo
va chordoq yopma yotqiziladi, zina, pardevorlar, tom quriladi, lift o‘rnatiladi va
boshqalar. Qurilish quyidagi tartibda olib boriladi: har qaysi qavatda avval
devorlar zinalar bilan birga tiklanadi, so‘ngra qavat ustidagi ora yopma yotqiziladi.
Sinch konstruksiyali binolarda avval sinch montaj qilinib, so‘ngra devorlar
o‘rnatiladi.
Tom yopish binolarning er usti qismini qurishning yakunlovchi bosqichidir.
Ish jarayonida isitish, shamollatish, sanitariya-texnika uskunalarini montaj qilish,
elektr simlari, deraza va eshik bloklarini o‘rnatish ishlari ham qo‘shib olib boriladi.
Panellarga deraza bloklar zavodda o‘rnatiladi. Devorlar g‘isht, yirik blok yoki
quyma betondan qurilganda deraza va eshik bloklari yo har bir qavatni qurib
bo‘lgandan keyin, yo bo‘lmasa binoni qurib bo‘lgandan keyin o‘rnatiladi.
Bino sirtini pardozlashda suvoq, marmar, granit, keramika, manzarali g‘isht,
manzarali rasmlar, shisha va boshqalar ishlatiladi. Ichini (intererni) pardozlashda
ekstererda ishlatiladigan materiallar bilan bir qatorda, gulqog‘oz, linoleum, plitka,
parket, duradgorlik materiallari ham ishlatiladi. Keyingi vaqtlarda devor va
49
pollarni pardozlash uchun alohida plita, list, polotno ko‘rinishidagi turli sintetik
materiallar (plastmassalar) keng ishlatilmoqda. Masalan, taxta va parket pollar
o‘rniga linoleum, plastikat plitkalar keng ishlatimoqda, ularning o‘lchami
parketnikidan 3-5 marta, parket maydaroq bo‘lganda esa 20 marta katta. Bu
narsalarning hammasi mehnat unumini oshiradi, qurilish harajatini kamaytiradi.
Odatdagi oddiy gulqog‘ozlar o‘rniga yuviladigan gulqog‘ozlar ishlatiladigan
bo‘ldi, ular pokiza va qulay, chunki yuvilganda rangi va pishiqligi o‘zgarmaydi.
Pardozlash materiallari juda xilma-xil va turlari ko‘p bo‘lishiga qaramasdan,
suvoq ishlari, ayniqsa, g‘ishtin binolar uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Suvoq-binoga pardoz berishning eng ko‘p tarqalgan turi. YUzaga chaplangan
suvoq qorishmasi qotgach, qattiq qatlam–suvoq hosil qiladi. Suvoq binoning
issig‘ini saqlash, ovoz izolyasiyasini yaxshilash, binoni to‘la yoki qisman
yonmaydigan qilish va uning yog‘och qismlarini chirishdan saqlash uchun zarur.
Suvalgan xonalarni saranjom-sarishta saqlash osonlashadi, chunki bu xonalarni
oqlash yoki gulqog‘oz yopishtirish mumkin.
Isitish asboblari va ochiq quvurlarni montaj qilishdan oldin, g‘isht
devorlarda bu asboblar uchun qoldirilgan o‘yiq joylar suvaladi.
Ichki suvoq va boshqa pardozlash ishlari ko‘p qavatli binolarda Yuqori qavatlardan
boshlab bajarilishi kerak, lekin ishlarni tezlashtirish maqsadida ularni tom
yopilguniga qadar binoning pastki qavatlaridan boshlab bajarilishiga ruxsat etiladi,
lekin bunda pardozlanayotgan xonalarning ustida kamida ikkita qavatning
orayopmasi montaj qilingan bo‘lishi shart.
YOg‘ochdan yo‘nib qurilgan uylar to‘la cho‘kkanidan keyin, kamida bir
yildan keyin suvaladi. Standart detallardan qurilgan va bikr asosga o‘rnatilgan
sinchli hamda shchitli yog‘och uylarni bino yig‘ib bo‘linib, tomi yopilganidan
keyin suvashga ruxsat beriladi.
Gips qoplamalar bilan qoplashga ho‘l suvoq qilingan davrdagidek ruxsat
beriladi, lekin bunda havoning namligi ish sharoitida 60% dan oshib ketmasligi
shart.
50
Yuzalarni keramik plitalar bilan koshinlash suvash bilan birga yoki bir oz
keyinroq bajariladi.
Ichki pardozlash ishlari, shu jumladan suvoq, toza pol yotqizishdan oldin
bajarilishi lozim, lekin ulardan oldin pardevorlar, deraza va eshik kesakilari, devor
ichiga quriladigan mebel o‘rnatilgan bo‘lishi, ichki suv o‘tkazgich quvurlar,
kanalizatsiya va isitish sistemalari montaj qilingan va zarur bo‘lsa, yashirin elektr
simlari uchun trubkalar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Agar yuzalar quruq suvoq qoplamalari bilan koshinlanadigan bo‘lsa,
Yuqoridagi ishlardan tashqari, parket va linoleum yotqiziladigan asosni tayyorlash
ishlari tugallangan bo‘lishi, shuningdek isitish asboblari va boshqa asboblar
turadigan
ayrim
joylar
suvalgan
bo‘lishi
lozim.
Koshinlanadigan
konstruksiyalarda qilinadigan kanal hamda teshiklar va ularga turli qurilmalar
oldindan o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
Suvoqdan so‘ng, uni quritgach linoleum yoki parket yotqiziladigan pol
asosini tayyorlashga kirishiladi. Bunda avval asos qorishma, loy hamda changdan
tozalanadi, so‘ng boshqa nuqsonlar bartaraf qilinadi va pol asosi gruntovkalanadi
(3-rasm). Ovoz o‘tkazmasligini yaxshilash uchun polga yog‘och tolali plitalar ikki
qavat qilib elimlanadi. Elimlash gruntovkalangan polga bitum mastikalar bilan
bajariladi.
3-rasm. Pol asosini gruntovkalash.
Bir sutkadan keyin parket yoki linoleum yotqizishga kirishiladi. Agar
linoleum issiq asosga yotqiziladigan bo‘lsa, gruntovka qilinmaydi.
51
To‘g‘ri bajarilgan suvoq uzoq muddat turishdan (yuz yillab turishi mumkin)
tashqari, binolarning ham uzoq muddat hizmat qilishini ta’minlaydi va ularning
sirtiga chiroyli tus beradi. Suvoqlar odatdagi va manzarali bo‘ladi.
4-rasm.Suvoq turlari.
Odatdagi suvoq: ohak-qum va sement - qum, ohak-sement-qum
qorishmalari, loy, gips va boshqa qorishmalar bilan bajariladi. Bajarilish aniqligi
va silliq pardozlanishi yoki sifatiga qarab odatdagi suvoq uch turga bo‘linadi:
oddiy suvoq (sokol bilan suvaladi), yaxshi sifatli suvoq (reja cho‘p bilan suvaladi)
va Yuqori sifatli suvoq (nishonlar bilan suvaladi).
|
