41
6-MAVZU. BIOS DARAJASIDA MA’LUMOTNI HIMOYA QILISH
USULLARI: IDEALOGIYA VA YONDASHUVLAR
Reja:
1. BIOS tushunchasi.
2. BIOS darajasida ma'lumotni himoya qilish.
Kalit so‘zlar: BIOS, PCI, American Megatrends (AMI), Award Software,
Phoenix Technologies, Everest, Sandra.
1. BIOS tushunchasi.
BIOS (Basic Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo‘lib,
motherboard(materinskaya plata)’da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning
vazifasi kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog‘lashdan iborat.
Har safar
kompyuter yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini
tekshiradi va operatsion tizim yuklanuvchi fayliga (dasturiga) o‘z ishini beradi
(NTLDR, bootmgr). Kompyuter yongandagi har
xil yozuvlar va tovushning
chiqishi, ROM (Read Only Memory) xotirada yozilgan BIOS’ning ishi.
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:
-
kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang‘ich holatga
keltirish;
-
kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi (POST-
test “Power On Self Test”);
-
kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi;
-
tizim resurslarini taqsimlaydi;
-
PCI (Peripheral Component Interconnect) qurilmalarini ro‘yxatdan
o‘tkazish va sozlash;
-
operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr);
-
qurilmalarni bir-biri bilan moslashuvini tekshiradi;
-
elektr ta’minotini boshqarish, kompyuterni o‘chirish, uxlash holatiga
42
o‘tkazish.
BIOS’ni to‘g‘ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi,
shuning
uchun dastlab shu dasturchani yaxshi o‘rganib olish lozim.
Har xil turdagi asosiy platalar har xil BIOS turlarini ishlatishadi, shuning
uchun bitta yagona qo‘llanma qilishning iloji yo‘q, lekin asosi baribir bir xil.
Protsessorlarning
turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham qiyinlashib
bormoqda. Bu esa qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirmoqda.
BIOS dasturini asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:
-
American Megatrends (AMI);
-
Award Software;
-
Phoenix Technologies.
BIOS
turiga qarab, uning ko‘rinishi ham o‘zgarib boradi, uning turidan
tashqari bir
necha versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi
lozim.
BIOS’ versiyasi va ishlab chiqgan firmasini Windows operatsion tizim orqali
quyidagicha ko‘rish mumkin:
Pusk -> Vipolnit -> msinfo32
Bundan
tashqari, Everest, Sandra, siw kabi utilitalar orqali ham
kompyuteringizga o‘rnatilgan BIOS haqida ma’lumot olishingiz mumkin bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda BIOS katta hajmdagi ma'lumotlarni
taqdim etadi, ko'p
hollarda operatsion tizimning o'zida topilmaydigan ma'lumotlar.
