Fizik oʻlchami
Audio sigʻimi Ma’lumot
sigʻimi
Atalishi
120 mm
74–99 daqiqa
650–870 Mb
Standart
80 mm
21–24 daqiqa
185–210 Mb
Mini-CD
85x54 mm - 86x64
mm
~6 daqiqa
10-65 Mb
"Business
card"
25
2.17-rasm. Komapkt disk.
Lazer nurlari texnologiyasi asosida kompakt diskka axborot
yozish shaxsiy kompyuterlar yatilmasdan avval ma‘lum edi. Ilk
kompakt disklar musiqa albomlari sifatida Yaponiyada 1982 yili
sotuvga chiqarilgan.
Diskka axborot spiral yoʻlakcha (dorojka) boʻylab polikarbonat
asosdagi pitlar (inglizcha pit – chuqurlik) koʻrinishida yoziladi. Pit
taxminan 100 nm (nm - nanometr, yoki metrning milliarddan bir qismi)
chuqurlik va 500 nm kenglikdagi 850 nm – 3,5 mkm (mkm –
mirkometr, yoki metrning milliondan bir qismi) uzunlikda boʻladi.
Pitlar orasida landlar (inglizcha land – masofa, asos) joylashadi (2.18-
rasm). Spiraldagi yoʻlaklar orasi 1,6 mkm (DVD larda - 0,74 mkm).
Yozish jarayonini ―kuydirish‖deb ham yuritiladi.
2.18-rasm. Komapkt diskdagi pitlar.
Axborot 780 nm uzunlikdagi nur yordamida oʻqiladi. Lazer nuri
1,2 mkm diametrda axborot zonasiga fokuslanadi. Yoʻlakchaning
baland qismiga (land ga) tushgan nur detektorga qaytadi va nurni
sezuvchi diod tomon yoʻnaltiruvchi prizma orqali oʻtadi. Agar nur
yoʻlakcha chuqurchasiga (pit ga) tushsa, u tarqaladi va tarqalgan
nurning juda kam qismi orqaga qaytib, nurni sezuvchi diodgacha yetib
keladi. Diodda nurli impulslar elektr impulslariga aylanadi: yorugʻ
nurlanishlar nollarga aylanadi, xira nurlanishlar esa - birga. Shunday
26
qilib, chuqurliklar mantiqiy bir sifatida, tekis yuza esa mantiqiy nol
sifatida qabul qilinadi.
CD (compact disc) 3 turga boʻlinadi:
CD-ROM (Read Only Memory – faqat oʻqish uchun);
CD-R (Recordable – yoziladigan /1 marta yoziladigan);
CD-RW (ReWritable – qayta yoziladigan /koʻp marta
yoziladigan).
CD-ROM disklariga axborot (pitlar) shtamplash orqali zavodda
tushirilgan boʻladi. Yaratilgan master-disk shtampidan foydalangan
holda shtamplangan kompakt disklar ishlab chiqiladi. Bunday disklarga
buyurtma asosida ishlab chiqilgan yirik san‘atkorlar (qoʻshiqchilar)
albomlari, kompyuter qurilmalari hamda drayver disklari misol boʻla
oladi.
CD-R (Compact Disk Recordable) bir marta yoziladigan va CD-
RW (Compact Disk ReWritable) koʻp marotaba yoziladigan disklar
mavjud. Bu holat aktiv material xususiyatiga bogʻliq. Bir marta yozish
diskida aktiv material kimyoviy xususiyati oʻzgartiriladi: uning yuzasi
qorayib qoladi. Koʻp martalik diskda aktiv material amorf holatidan
kristall holatga va aksincha oʻzgartiriladi (2.19-rasm).
kristal
amorf
2.19-rasm. Kristal va amorf holat.
CD larga uchun yozish/oʻqish tezligi 150 Kb/s (153600
bit/soniya) ga karrali boʻladi. Ushbu ma‘lumot kompakt disk ustida
keltiriladi. Masalan, ―48-x‖ deb yozilgan CD tezligi 7200 Kb/s (48 X
150 = 7200 Kb/s (yoki 7,03 Mb/s) ga teng boʻladi.
DVD (Digital Versatile Disc — raqamli universal disk) disk
kichikroq toʻlqinli lazer nuridan (CD - 780 nm, DVD – 635 nm)
foydalanganligi va yoʻlakchalar orasidagi masofa kichik (CD – 1.6
mkm, DVD – 0.74 mkm) boʻlganligi tufayli koʻproq ma‘lumotni oʻzida
saqlaydi. Standart oʻlchamdagi (120 mm) DVD hajmi 4,7 Gb dan 17
Gb gacha, mini DVD (80 mm) - 1,6 Gb.
Hajmlariga koʻra DVD quyidagi turlarga boʻlinadi:
|
