Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda mijozlarga xizmat

28 
4. 
Kompakt disklar qanday turlarga ajratiladi? 
5. 
Nima uchun CDga nisbatan DVDga va oʻz oʻrnida DVDga 
nisbatan Blu-ray ga koʻp ma’lumot sigʻadi?
 
 
2.4. ADABIYOTLARNI IDENTIFIKATSIYALASHDA 
RFID-TEXNOLOGIYASI 
Reja: 
1. 
RFID tushunchasi 
2. 
RFID qurilmalari 
3. 
RFID ning kutubxonalarda qoʻllanishi 
Kalit soʻzlar: RFID, RFID-metka, RFID-oʻquvchi, RFID skaner, 
Identifikatsiya darvozasi, Xizmat koʻrsatish terminali, RFID javon. 
―Identifikatsiya‖ deganda guruh obyektlar orasidan ma‘lum 
belgilari, xislatlari asosida konkret obyektni ajratib olish (tanish) 
jarayoni tushuniladi. Texnik vositalar orqali identifikatsiyalash uchun 
obyekt kodlashtiriladi.
Kodlar ham turlichadir: chiziqli shtrix kodlar (masalan, EAN 
(European Article Number) tovarlar kodlari), ikki oʻlchamli shtrix 
kodlar (masalan, QR-kod (quick response)).
2.20-rasm. EAN namunasi 
2.21-rasm. QR-kod 
namunasi 
Zamon 
talabiga 
javob 
beruvchi 
avtomatlashtirilgan 
kutubxonalarni 
yaratishda 
RFID 
texnologiyasi 
asosidagi 
identifikatsiyalash keng qoʻllanilmoqda. 

29 
RFID (Radio Frequency IDentification) – radio toʻlqinli 
identifikatsiya boʻlib, u hujjatlarni avtomatik identifikatsiyalash 
usullaridan biri hisoblanadi. Radiosignallar yordamida ma‘lumotlar 
RFID-metkaga yozib olinadi [9]. 
RFID komponentlari quyidagilar (2.22-rasm): 
RFID-metka – ma‘lumotlarni saqlash va ularni radio toʻlqinlar 
yordamida kontaktsiz usulda RFID-oʻquvchiga uzatadigan qurilma. 
RFID-oʻquvchi – RFID-metkadan ma‘lumotlarni oʻqib oladigan 
va unga ma‘lumotlarni yozadigan qurilma (2.23-rasm). 
Ma‘lumotlar bazasi – metkadagi axborotga bogʻlangan 
ma‘lumotlar saqlangan server. 
2.22-rasm. RFID komponentlari. 
RFID texnologiyasi mohiyati boʻyicha biroz shtrix kod 
texnologiyasiga o
ʻ
xshab ketadi, ammo RFID ning bir qator afzalliklari 
bor. Rivojlangan mamlakatlar kutubxonalarida ishlatilayotgan shtrix 
kod texnologiyasi oʻz vaqtida kutubxonachilarga beminnat yordam 
koʻrsatib kelgan, shtrix kod texnologiyasi yordamida kitob berish va 
qaytarib olish jarayonlari tezlashgan, xatolar soni sezilarli darajada 
kamaygan. Bularning barchasi, kitobxonlarga berilayotgan va qaytarib 
olinayotgan har bir kitob toʻgʻrisidagi ma‘lumotlarni qoʻlda yozish 
zaruratini cheklash va ayni paytda bu operatsiyalar toʻgʻrisidagi 
ma‘lumotlarni kompyuter xotirasiga avtomatik ravishda kiritish 
mikoniyatini berar edi. Bu jarayonlarni avtomatlashtirishda shtrix kod 
texnologiyalaridan 
unumli 
foydalanilgan. 
Mazkur 
texnologiya 
yordamida kutubxona texnologiyalarini avtomatlashtirishda muhim bir 
muammo hal qilindi, ya‘ni kitob berish va qaytarib olish jarayonlari, 
har bir kitobga biriktirilgan shtrix kod shaklidagi axborotlarni skaner 
qurilmasi yordamida oʻqish orqali avtomatlashtirildi. Dastlab, shtrix 
kod 
texnologiyalarini 
kutubxona 
jarayonlariga 
tatbiq 
qilish, 
kutubxonadagi barcha jarayonlarni avtomatlashtirgandek tuyuldi.
metka 1 
metka 2 
metka 3 
Skaner А 
Skaner B 
Ma‘lumotlar 
bazasi 

30 
2.24-rasm. Ishlash jarayoni. 
Ammo, kutubxonalarda avtomatlashtirilmagan yana ikki jiddiy 
muammo bor ediki bulardan birinchisi kutubxonalarda oʻtkaziladigan 
inventarizatsiya jarayoni, ikkinchisi esa Kutubxona bibliografik 
klassifikatsiyasi (KBK), Universal oʻnli klassifikatsiya (UOʻK) yoki 
boshqa biror bir klassifikatsiyalash tizimi asosida joylashtirilgan 
fonddagi oʻz joyiga qoʻyilmagan kitoblarni qidirish va oʻz joyiga 
qoʻyish muammosi edi. Kutubxonachilarga ma‘lumki kutubxona 
fondidagi har bir kitob oʻz (adresiga) oʻrniga ega, oʻz oʻrniga 
qoʻyilmagan kitob odatda kitobxonlar uchun yoʻqotilgan hisoblanadi va 
u navbatdagi inventarizatsiya paytida topiladi va oʻz joyiga qoʻyiladi. 
Bundan tashqari, keyingi paytda koʻplab kutubxonalar «ochiq fond» 
tartibida ishlamoqdalar. Bunday holda fondlardan kitoblarning 
yoʻqolishi koʻpayyadi, ya‘ni kitoblarni «kitob oʻgʻrilaridan» himoya 
qilish ehtiyoji tugʻiladi. Bunday muammolarni shtrix kod texnologiyasi 
hal qila olmas edi. 
Shu bilan birga, barkod (shtrix kod) inson yordamiga muxtoj, 
RFID esa toʻgʻridan-toʻgʻri kontaktni talab qilmaydi, soniyasiga yuzlab 
elementlarni oʻqishga qodir. 
Fondda, bevosita har bir kitobga kontaktsiz, ma‘lum bir 
masofadan turib identifikatsiyalash orqali inventarizatsiya oʻtkazish, 
inventarizatsiya jarayonini tezlashtirishning yagona usuli hisoblanadi. 
Kutubxona fondini inventarizatsiya qilish bu kutubxonada eng uzoq 
davom etadigan jarayondir. Bunda tokchadagi har bir kitob qoʻlga 
olinib u identifikatsiya qilinadi va oʻz joyiga qoʻyiladi. Demak, 
kutubxonadagi har bir kitob qoʻl bilan ushlanib, tegishli ma‘lumotlar 
taqqoslanib soʻngra kitob oʻz o‗rniga qoʻyilishi kerak. Kutubxona 

31 
fondida 10-15 ming kitob boʻlganda bu ishni bajarish unchalik 
qiyinchilik tugʻdirmaydi. Ammo, fonddagi kitoblar soni yuz minglab 
yoki millionlab boʻlgandachi? Bunday holda inventarizatsiya bir necha 
oyga choʻzilishi mumkin. Inventarizatsiya uchun qancha vaqt ketadi? 
Oʻz joyiga qoʻyilmagan kitoblar odatda, kitobxonlar uchun yoʻqotilgan 
hisoblanadi, chunki soʻrovni bajarayotgan kutubxonachi kitobni maxsus 
shifr boʻyicha izlaydi, kitobni oʻz oʻrnidan topmagach, kitobxon 
soʻroviga rad javobini beradi. Bunday hol katta fondga ega va «ochiq 
fond» tartibida ishlayotgan kutubxonalarda koʻp uchraydi. Chunki 
«ochiq fond» tartibida ishlayotgan kutubxonalardan foydalanayotgan 
kitobxonlarning kitobni oʻz oʻrniga qoʻymaslik ehtimoli katta boʻladi. 
Masalan, Vatikan kutubxonasining «nodir kitoblar» boʻlimi fondida 2 
000 000 saqlash birligi hajmida kitob saqlanadi. Bu yerda oʻz oʻrniga 
qoʻyilmagan kitoblarni izlash muammosi juda oson hal qilingan, ya‘ni 
oʻz oʻrniga qoʻyilmagan kitob faqat navbatdagi invertarizatsiya paytida 
topilib, oʻz joyiga qoʻyilgan. Kutubxonaning «ochiq fond» tartibida 
ishlashining afzalliklari bilan bir qatorda kamchiliklari ham bor. Shu 
tartibda 
ishlaydigan 
kutubxonalar 
fond 
xavfsizligini 
toʻliq 
ta‘minlashlari lozim. Buning uchun shtrix kod texnologiyasidan 
tashqari, har bir kitobga oʻgʻrilanishga qarshi metka oʻrnatilishi va 
kitob berish kafedrasida bu metkalar faolsizlantirilishi kerak. Bunday 
holda kitobxonlarga mustaqil ravishda xizmat koʻrsatish stansiyalaridan 
foydalanish imkoniyatlari cheklangan boʻladi.
Shunday qilib, kutubxona texnologiyalarini avtomatlashtirishda 
shtrix kod texnologiyalaridan foydalanish ham oʻz imkoniyatlari 
chegarasiga yetdi. Mazkur texnologiya bugungi kunda zamonaviy 
kutubxonalar oldida turgan muammolarni hal qila olmay qoldi. 

Download 3,34 Mb.