Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda mijozlarga xizmat

49 
 
Kalit soʻzlar: audio, Analog-raqamli oʻtkazgichlar, Raqamli-
analog oʻtkazgichlar, WAV, MIDI, MP3. 
Zamonaviy kompyuter tovushli axborotni qayta ishlash qurilmasi 
boʻlib qoldi. Protsessorning takt chastotasi tovush chastotasidan 5 
martoba katta boʻlganligi uchun real vaqt avtomatik oʻzgartirishli juda 
murakkab qayta ishlashni amalga oshirish imkonini beradi. 
Fizikadan ma‘lumki, tovush muhitning tebranishidan paydo 
boʻladi. Oyda tovush eshitilmaydi. Mikrofonda tebranish elektrik 
koʻrinishga oʻtadi. Analog tovushni kompyuterda saqlash uchun uni 
raqamli koʻrinishga oʻtkazish lozim, ya‘ni Analog-Raqamli Oʻtkazish 
(AROʻ) amalga oshirilishi lozim.
AROʻ ning ishlash prinsipi qanday?
Birinchidan, AROʻ tovush signalini vaqt mobaynida diskretlaydi. 
Tovush intensivligi uzluksiz boʻlmasdan, qat‘iy vaqt mobaynida 
oʻlchanadi. Tovush signalini oʻlchash davri chastotasini diskretlash 
chastotasi deb atash qabul qilingan. Insonlar qulogʻi 16-20000 Hz 
(gers) ni eshitadi (3.5-rasm). Shundan yuqori sifatli tovushni chiqarish 
uchun yuqori chegara etib 22 kHz qabul qilingan. Shu talabdan kelib 
chiqqan holda chastota 44 kHz kichik boʻlmasligi lozim (kompakt 
disklar uchun). Oddiy ma‘ruzani yozish uchun 8 Hz ham yetarli. 
Diskretizatsiya kattalashishi faylning ham kattalashishiga olib keladi. 
3.5-rasm. Inson eshitadigan tovush. 
Ikkinchidan, AROʻ tovush signali amplitudasini diskretlaydi. 
Kiruvchi signal bilan daraja raqami oʻrtasida bogʻliqlik bor. Boshqacha 
aytganda, tovush balandligi 2 marta oshsa, unga bogʻliq son ham 2 
marta oshadi. Oddiy holatda shunday qilinadi, lekin chuqurroq qaralsa, 
bu eng yaxshi yechim emas. Keng diapazondagi tovushda inson qulogʻi 
chiziqli emas. Masalan, juda baland tovushda tovush intensivligini 
koʻtarish yoki kamaytirish sezilmaydi, aksincha, shivirlash paytida 
darajaning ozgina tushirilishi umuman tushinib boʻlmas boʻlib qoladi. 
Shuning uchun raqamli tovushni yozish paytida (ayniqsa 8-bitli 

50 
kodirovkada), 
tekis 
taqsimlanmaydigan 
balandlik 
darajasidan 
foydalanadi. 
3.6-rasm. Tovushni raqamlashtirish. 
Tovushli axborotni oʻzgartirib kompyuter xotirasiga saqlash 
ma‘lum tezisni yana bir bor ta‘kidlaydi, ya‘ni: ixtiyoriy axborot 
kompyuterda raqamli koʻrinishga va keyin ikkilik tizimiga oʻtkaziladi 
(3.6-rasm). 
Tovushni eshitish uchun kompyuter faylidagi axborot diskret 
signaldan analog signalga oʻtkaziladi. Bu qurilma Raqamli-Analog-
Oʻtkazgich (RAOʻ) deb yuritiladi. Albatta, ilk analog signaldagidek 
qilib qayta tiklash oson emas. Chunki qoʻshni diskretlangan nuqtalar 
orasidagi axborot saqlanmagan boʻladi. Har xil tovush kartalarida shu 
oraliqni ―toʻldirish‖ turlicha. Ularda katta hajmdagi hisoblashlar amalga 
oshirilgan holda ―silliqlashgan‖ analog tovushga ega boʻlinadi. Maxsus 
mikroprotsessorlar chiqariladi: DSP (Digital Signal Processor) 
signallarni raqamli ishlash protsessori [20]. 
Tovushni yozish va oʻqish (ijro etish) uchun maxsus qurilma - 
kompyuterning tovush platasi zarur boʻladi. U oʻz ichga AROʻni oladi, 
AROʻ signal amplitudasini ma‘lum bir vaqt oraligʻida oʻlchaydi va 
kompyuter xotirasiga 8 yoki 16 razryadli kodlar tarzda yozadi. RAOʻ 
tovushni qayta tiklash (eshittirish) uchun signal amplitudasini yozilgan 
kodlar boʻyicha qayta tiklaydi, ya‘ni uni dastlabki holatga qaytaradi 
(3.7-rasm).
Audio axborotni qayta ishlaydigan dasturlar koʻp (misol uchun 
Adobe Audition, Acoustica Digital Audio Editor, Sound Forge 
dasturlari). Bu muharrirlarning barchasida quyidagilar amalga 
oshiriladi:

51 

Montaj; 

Amplitudali oʻzgartirish; 

Chastotali (spektral) oʻzgartirish; 

Fazali oʻzgartirish; 

Vaqtli oʻzgartirish;

Formantli oʻzgartirish. 
3.7-rasm. Tovushni saqlash va ijro etish jarayoni. 
Barcha muharrirlarda audioni belgilash, qirqish, qoʻyish kabi 
montaj 
usullari 
amalga 
oshiriladi. 
Amplitudali 
oʻzgartirishda 
tovushning 
kuchayishi 
va 
pasayishini 
oʻzgartiriladi (vertikal 
oʻzgartirish). Chastotali (spektral) oʻzgartirishda ayrim polosasini 
choʻzish yoki qisqartirish amalga oshiriladi (gorizontal oʻzgartirish). 
Fazali oʻzgartirish orqali aylanuvchi tovush, harakatdagi tovush 
yaratiladi. Vaqtli oʻzgartirishda asosiy tovushga vaqt oʻlchamida 
nusxalar qoʻshish, ya‘ni nusxani ma‘lum vaqtga siljigan holda qoʻyish 
amalga oshiriladi. Agar nusxa 20 millisoniyagacha siljigan holda 
qoʻyilsa, xor effekti, undan katta vaqtga siljitilsa, exo effekti paydo 
boʻladi. Formantli oʻzgartirish formantlarga, ya‘ni inson ovozida 
uchraydigan xarakterli chastota polosalariga asoslangan. Formantli 
oʻzgartirishda har bir tovushga amplituda va chastota mos keladiki, u 
tembrni va tiniqlikni bildiradi. Shu formant parametrlarini oʻzgartirib 
alohida tovushni boʻrttirish yoki pasaytirish, bir unli harfni boshqasi 
bilan almashtirish mumkin va hakozo. 

Download 3,34 Mb.