Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda mijozlarga xizmat

41 
Matn hujjati hajmi: Ma‘lumot kattaligi (bayt) = qatordagi 
belgilar soni X sahifadani qatorlar soni. Misol: har bir qatorda 80 
belgisi mavjud 40 qatorli matn = 80 belgi X 40 qator = 3200 bayt = 
3.125 Kbayt. 
 
Nazorat uchun savollar: 
1. 
Matnni yaratish usullariga ta’rif bering. 
2. 
Matnni keyinchalik tanish uchun skanerlashda qanday 
oʻrnatmalar zarur? 
3. 
Matnli fayllar formatlarini sanang va izohlang. 
4. 
Matn bilan ishlovchi qanday dasturlar guruhlari mavjud? 
5. 
Matn maharrirlari haqida soʻzlang. 
6. 
Tahririy-matbaa tizimlari haqida soʻzlang. 
7. 
Tarjimon-dasturlar yoki kompyuter lugʻatlari haqida 
soʻzlang. 
8. 
Matnni formatlash usullarini ayting. 
9. 
Koʻp ishlatiladigan matn fayllari formatlari qaysilar?
 
3.2. TASVIR KOʻRINISHIDAGI AXBOROTLARNING 
XUSUSIYATLARI. GRAFIK FAYL 
FORMATLARI 
Reja: 
1. 
Vektorli grafika 
2. 
Rastrli grafika 
3. 
Grafik fayllar formatlari 
Kalit soʻzlar: rastr, rastrli grafika, vektorli grafika, GIF, JPG, 
TIF, Photoshop, Corel Draw. 
 
Tasvirilarni hosil qilish. 
Tasvirlar kompyuterlarda ikki hil usul bilan hosil qilinadi. Bular: 

Vektor asosli grafikalar; 

Rastrli tasvirlar. 
Vektor asosli tasvirlar matematik munosabatda boʻlgan nuqtalar 
va ularni bogʻlovchi yoʻllardan iborat boʻladi. Masalan, berilgan 
tasvirdagi nuqta aylananing markazi va radius uzunligini berish 
ahamiyatiga ega boʻla oladi. Vektorli fayldagi grafikalar obyektlar deb 

42 
ataladi. Har bir obyekt oʻzining rangi, shakli, hajmi va ekranda 
egallagan oʻrni kabi xususiyatlari bilan farqlanib, mustaqil hisoblanadi 
[21]. Bu xususiyat ma'lum bir obyekt xususiyatlarini boshqa 
obyektlarga ta'sir qilmagan holda oʻzgartirish imkonini beradi. Vektor 
asosli tasvirlar illustratsiya va 3D (3 oʻlchovli) modellashtirishda hosil 
qilinadi va keng qoʻllaniladi. 
Rastrli 
tasvirlar 
tartiblangan 
alohida-alohida 
nuqtalardan 
(piksellardan) tashkil topgan va turli ranglar bilan hosil qilinadi. 
Piksellardan tashkil topgan kataklar (yoki matritsa) rastr deb ataladi. 
Bir necha toʻrtburchaklardan iborat ranglarni uzoqlashtirib koʻrilsa, 
ma'lum bir tasvirni hosil qiladi. Nuqtalarga uzoqroq masofadan 
qaralgani sari ular oʻzaro tutashib ketadi va yetarli darajada koʻrinishga 
ega boʻlgan tasvir hosil boʻladi. Har bir pikselning alohidaligi uni 
oʻzgartirish yoki qayta ishlash imkonini yaratadi, natijada tasvirda 
kerakli darajada oʻzgartirishlar masalan, soyalantirishlar, ranglarni 
kuchaytirish va susaytirish kabilarni bajarish mumkin. Rastrli tasvirlar, 
fotosuratlar va video fayllarni tahrirlab ular orqali yangi san'at asarlarini 
yaratish mumkin. Yoritilishni moslashtirish, shakllar va odamlarni olib 
tashlash, matnlar kiritish va ularni olib tashlash, ranglarni moslashtirish 
va maxsus effektlar kombinatsiyasini qoʻshish kabi amallar rastrli 
tasvirlarda keng amalga oshiriladi. 
Yuqorida koʻrsatib oʻtilgan usullarning har biri oʻz afzallik va 
kamchiliklariga ega. Vektor asosli tasvirlarda obyektning hajmi 
kattalashtirilgan yoki kichiklashtirilgan sari uning barcha elementlari 
umumiy bir xillikni saqlagan holda birgalikda kattalashadi va 
kichiklashadi. Obyektning silliq qismlari uning kattalashgan holatida 
ham oʻz xususiyatini saqlab qoladi. Bundan tashqari, vektor asosli 
fayllarni rastrli fayl formatiga oʻtkazish mumkin. Rastrli tasvirlarda esa 
ularni hosil qilish uchun murakkab ranglar toʻplami ishlatiladi. Bu 
yerda ranglar xilma-xilligini nazorat qilish juda qiyin vazifa 
hisoblanadi. 
Rastrli 
tasvirlarning 
kamchiligi 
shundaki, 
ularni 
kattalashtirish yoki kichiklashtirish tasvirning sifatini oʻzgarishiga 
sabab boʻladi (3.2-rasm). Yakka-yakka piksellar oʻlchamining 
kattalashtirilishi tasvirdagi shakllarni qoʻpollashtiradi va notekislik 
yaqqol bilinib qoladi. Oʻz navbatida tasvir oʻlchamining kichiklashuvi 
ham piksellarning qisilib qolishi sababli kamayishi hisobiga asl tasvir 
buzilishiga olib keladi. Qolaversa, rastrli tasvirlar bir guruh rangli 

43 
piksellar orqali ifoda qilinganligi sababli ularning ba'zi qismlariga 
alohida ishlov berish juda qiyin boʻladi. 
Multimedia va web-sahifalarini tayyorlashda vektor asosli 
grafikalardan 
keng 
foydalaniladi, 
chunki 
ularning 
xotiradan 
egallaydigan joyi oz boʻladi, hamda ularni kichiklashtirish va 
kattalashtirish imkoni mavjud. Bunday fayllarda asosan nuqtalar, 
chiziqlar va ranglar toʻgʻrisidagi axborot mavjud xolos. Tasvirning 
katta yoki kichiklashuvi uning sifatiga ta'sir qilmaganligi sababli web-
tarmogʻida keng ishlatiladi. 
Rastrli fayllarning hajmi esa kattaroq boʻladi. Bular ba‘zan 
sahifaning sekin ochilayotgan paytida yaqqol bilinadi. Chunki bu 
paytda rastrli tasvir toʻliq yetib kelmagan boʻladi. Biroq tabiiy 
suratlarni ifodalashda rastrli tasvirlarning ahamiyati katta boʻlib, ular 
vektor asosli tasvirlarga qaraganda bir oz jonliroq ifodalanadi. 

Download 3,34 Mb.