Va k m /s o a t
2.5.-rasm .
A vtom obilning
to r ti s h k u c h i va
tezlig i o ‘rta s id a g i
bogM anish g ra fig i.
Jk — maxovik va g ‘ildirakning inersiya momenti;
EM, Ek — maxovik va g‘ildirakning burchakli tezlanishi;
jo — avtomobilning chiziqli tezlanishi.
Topilgan
P
q
kuch yetakchi g ‘ildiraklardagi
urinm a kuch
b o ‘lib, avtomobil tezlanish bilan harakatlanganda maxovik va
g‘ildiraklarni tezlantirishga ketgan energiya hisobiga kamayadi.
Avtomobil sekinlanish bilan harakatlanganda (ya’ni
j a < 0)
tezlanishda yighlgan energiya avtomobilning harakatlanishiga
sarf b o ‘ladi.
Avtomobilning tortish kuchini aniqlashda g ‘ildiraklarining
radiusi m a ’lum b o ‘lishi zarur. Radiusni aniqlash usuli shinaga
t a ’sir etuvchi kuchlarning ta ’siriga qarab uch xil bo‘ladi.
1.
Statik radius
rs, aniqlanganda shina damlangan b o ‘lib,
unga vertikal oghrlik kuchi ta ’sir etadi va ghldirakning m ar-
kazidan yergacha b o ‘lgan masofa bilan yoki quyidagi for
muladan topiladi:
Xa — ghldirakning vertikal
elastiklik koeffitsiyenti;
В — shinaning eni.
Standart shinalar uchun
= 0,8...0,9; peshtoqli shinalar
uchun
\ a = 0,75...0,8.
2.
Dinamik radius
rt/ gNldirakka kuch va momentlar t a ’sir
etayotganda oNchangan oniy radius bo‘lib, amaliy masalalarni
2.4. G ‘ILDIRAK RADIUSLARI
(6)
yechishda bu ko‘rsatkichdan foydalanish noqulay.
Dinamik
radiusni aniqlash katta eksperimentlar o ‘tkazishni talab etadi.
Shu sababli kundalik hisoblashlar uchun g‘ildirash radiusi
rk
qabul qilingan.
3.
GNIdirash radiusi r* deb, shartli ravishda deformatsiya-
lanmaydigan va shataksiramaydigan g ‘ildirak radiusiga aytiladi.
Bunday g ‘ildirakni real avtom obilga o ‘rnatilg an da u ning
chiziqli va burchak tezliklari elastik g‘ildirakning chiziqli va
burchak tezliklariga teng b o ‘lishi kerak.
Yuqoridagi ta ’rifga ko‘ra
rk ~ rj. Amalda
rk «
rs, deb qabul
qilinsa, katta xato b o ‘lmaydi.
2.5. IL A S H IS H KUCHI.
A V TO M O BILN IN G HARAKATLANISH SHARTI
Ilashish kuchi
P9 g ‘ildirak bilan yo ‘lning o ‘zaro t a ’siri
natijasida hosil bo‘lib, ular o ‘rtasidagi ishqalanishni hamda
shina elementlarining yo‘l bilan ilashishini hisobga oladi.
Demak, ilashish kuchi g‘ildirakning yo‘lga nisbatan sirpa-
nishiga qarshilik qilib, uning ilgarilama harakatini ta ’minlaydi.
Ham m a g‘ildiraklari yetakchi bo'lgan avtomobil uchun:
= Z - y = Ga - cosa ■ ф;
(7)
faqat oldingi g'ildiraklari yetakchi boNgan avtomobil uchun:
= Z, • ф = G, •
cosa • ф;
(
8
)
faqat orqa g‘ildiraklari yetakchi bo ‘lgan avtomobil uchun:
^ 2
=
Z 2
' Ф =
G 2
'
COSCC ' Ф;
(9)
bu yerda:
a — yo‘lning b o ‘ylama qiyaligi;
Gi, G
2
— avtomobilning oldingi va orqa o ‘qlariga
tushgan
og‘irlik kuchlari;
Ф — ila s h is h k o e ffits iy e n ti;
Z, Zi, Z
2
— yoMning glldiraklarga ko‘rsatuvchi normal reak-
siyalari;
Pp — g‘ildiraklar bilan yo‘l o ‘rtasidagi ilashish kuchi.
Ilashish koeffitsiyenti ф fizika m a ’nosi bo ‘yicha mexanikada
qabul qilingan ishqalanish koeffitsiyentini ifodalaydi va shinaning
yo‘l sirti bilan mexanik ilashishini hisobga oladi.
175
Hashish koeffitsiyentini maxsus
dinamometrik aravani tor-
mozlaganda uni dinam om etr va tros yordamida shatakka olish
yo‘li bilan aniqlanadi. Tormozlangan aravani sudrash uchun
sarflangan P k u c h va arava og‘irligi Ganiqlangach, ф quyidagicha
topiladi:
P
Hashish koeffitsiyentining qiymati yo‘lning va tuproqning
holatiga, shina protektorining shakliga, shinaning
ichki bosimiga,
g‘ildirakka tushgan og'irlik kuchi va hokazolarga bog‘liq. Qattiq
yo ‘llarda ilashish koeffitsiyentining qiymati shina bilan yo ‘l
o ‘rtasidagi ishqalanishga hamda yo ‘l ustining mikronotekisligiga
bog‘liq. Yo‘l usti namlangan bo‘lsa, suv va tuproqning zarralaridan
loy pardasi hosil b o‘lib, ilashish koeffitsiyenti qiymati kamayadi.
Shina yo‘l ustida sirpanib, kontakt sirtda elementar gidrodinamik
kuchlar hosil bo‘lsa, suyuq ishqalanish sodir b o ‘lib, ilashish
koeffitsiyenti minimal qiymatgacha kamayadi.
Deformatsiyalanadigan y o ‘lda ilashish koeffitsiyentining
qiymati tuproqning siljishiga ko‘rsatadigan
qarshiligiga va ichki
ishqalanishiga bog‘liq.
