T o rtish k u c h in i aniq lash sten di 2 .4 -r a s m d a k o ‘rsatilgan.
Avtomobil 1 yetakchi g‘ildiraklari baraban 4 li stendga o ‘rna-
tiladi. Avtomobilning orqa qismi tros yordamida dinam om etr
2 orqali q o ‘zg‘almas ustun 3 ga m ahkam lanadi va dvigatel
karburatorining drossel-zaslonkasi t o ‘la ochiq holda ishlatiladi.
Gidravlik yoki elektr torm oz yordam ida barabanning ayla-
nishiga qarshilik hosil qilinib, uning tekis aylanishiga erishiladi.
Agar g‘ildiraklar baraban ustida
aylanayotganida energiya-
ning ishqalanishga isrof b o ‘lishini hisobga olinm asa, dina
m om etr ko ‘rsatayotgan P k u c h urinm a,
Pk kuchga teng bo‘ladi.
Avtomobil yetakchi g ‘ildiragining aylanishlar chastotasi
nk va
radiusi
rk m a ’lum bo ‘lsa, uning y o‘ldagi harakat tezligi quyi
dagicha aniqlanadi:
n • nk - rk
.
v" = ^
H
’ m/s
yoki
V„ =0,377
n i h .■, km/soat
(2)
^кр "^d "^0
nd — dvigatel tirsakli valining
aylanishlar chastotasi;
ikP — uzatm alar qutisining uzatish soni;
/о — asosiy uzatmaning uzatish soni;
id — yordamchi qutining uzatish soni;
rk — aylanma-ilgarilama harakatdagi g‘ildirak radiusi;
nk — g‘ildirakning aylanishlar chastotasi.
Tortish kuchining eksperimental qiymatlari b o ‘lmasa, u
tezlik xarakteristikasidan quyidagicha aniqlanadi:
' *kp ‘
' V fy r
^
r k
H a r xil uzatmalarda tortish ku
ch i q iy m a tla r in in g
te z lik b ilan
bog ‘lanish grafigi avtom obilning
tortish xarakteristikasi grafigi deyi
ladi. Bu g ra fik n i q u rish u c h u n
dvigatelning tezlik xarakteristika
s id a n tir s a k li v a ln in g iz la n g a n
aylanishlar chastotasi uchun (
8 — 10
777777777777777
;
У77777777777777Т/
2 .3 .-ra sm . G ‘ild irak d ag i
t o r ti s h k u ch i.
172
nuqta) Mi qiymatlarini hamda har bir uzatm a qo ‘shilgandagi
shu aylanishlar chastotalariga
mos avtomobil tezliklari Vai
2
,
Vai
3
, ... ni (2) formuladan aniqlanadi. H ar bir uzatm a uchun
aniqlangan tezliklarga mos b o ‘lgan tortish kuchi qiymatlari
Am, A
12
, A n (3) formuladan aniqlanadi. Natijada A
= Ava)
funksiyaning grafigi 2.5-rasmda ko‘rsatilgandek quriladi. Egri
chiziqlar soni uzatmalar soniga teng.
M a ’lumki, avtomobil ko‘p vaqt o ‘zgaruvchan (tezlanuvchan
yoki sekinlanuvchan) harakatda b o ‘ladi.
Bu vaqtda tortish
kuchini (3) ifoda orqali aniqlash n o to ‘g ‘ri bo‘ladi, chunki
uning qiymatiga aylanuvchi detallar (maxovik, shesternalar,
vallar, oldingi va orqa g‘ildiraklar) massasi (inersiyasi) ta ’sir
qiladi. Yetakchi g‘ildirakka uzatilgan
A / o
m om ent
tezlanish
bilan harakat qilgan davrda kichik massalar (shesternalar,
vallar) hisobga olinmasa va q tr = const deyilsa, Л, • A va Л
1
A
inersion momentlar hisobiga kamayadi, ya’ni:
