M yuller
pyesalari
zamonaviy
yoki
o'tm ish
mavzesida
bo'lishidan
qati nazar, dolzarb m uam m olarni olg'a surishi bilan
ajralib turadi. Uning «Jang» (1975) pyesasida fashizmning davlat
tepasiga kelishi va uning so'nggi talvasali kunlari bo 'rtm a usulda
ifoda etildi. Asardagi ba’zi lavhalar tasaw urga sig'mas darajada
uqubatli, m ash’um ona holatlarni ko‘z oldimizga keltiradi, undan
inson
zotining hadsiz alam -iztirob, ingroqlari eshitilib turadi.
M yuller asarlari timsoliy ohanglarga boy bo'lib, ular o 'z mohiyatiga
k o 'ra musibatli va iztiroblidir.
M yullem ing «Germ aniyaning Berlinda mahv bo'lishi (1975),
«G undlingning hayoti* (1981) kabi pyesalari nemis tarixining fojiali
kechmishini aks ettirishga qaratilgan. Ularning barchasida m urak
kab timsoliy tasvir va tasaw urlarga duch kelish mumkin. G er
m aniya vatan timsoli yanglig', xalqning shon-shavkati va sharm an
dali o'tm ishi ifodasi tarzida, ogohlikka chaqiruvchi qadriyat tarzida
nam oyon topgan.
M yuller uzoq vaqt davomida Brextning «Berliner Ansambi*
teatrida adabiy emakdosh bo'lib ishlagan va barcha pyesalari dast-
lab shu teatrda qo'yilgan.
P e te r
Xaks
(1929) ham ilk pyesalarini shu teatrda ishlagan
chog'ida yozgan va shu yerda qo'yishga erishgan. Xaksning bir qa
to r asarlari qadimgi sujetlar asosida yaratilgan.
Bu borada u Berxt
tajribalaridan foydalandi va goho ustoz bilan m unozaraga ham
kirdi. D ram aturg ijodida san ’atkorning jamiyatdagi o 'rn i masalasi
ayniqsa keng falsafiy teranlik bilan ko'zdan kechirilgan. Uning
m asharaom uz tarzda yozilgan «Amfitrion» (1985) kinoyaviy pyesasi
aynan shu mavzuga bag'ishlangan.
Xaks pyesalarida qadimgi sujet, rivoyat qahram onlari qatori
tarixiy shaxslar ham ko'plab uchraydi. «Senekaning o'lim i», (1978)
qadimgi rim faylasufi Senekaning o'lim ga
tik borishi, m ardonavor
shaxs ekani ifodalanadi. Xaksning «Ilhom» (1981) pyesasida ham
chin insoniy qadriyatlar haqida so'z boradi.
G 'arb iy G erm aniyada «hujjatli drama» deb ataluvchi yangi
dram aturgning paydo bo'lishi bilan nemis dramaturgiyasi jahon
sahnasiga chiqadi.
«Nemis hujjatli dramasi»da fashizmning tub ildizi, insonning in-
sondan bezishi, mutelik kabi muamm olar
falsafiy nuqtayi nazardan
tadqiq etildi. Bu dramaning kuchi shundaki, unda o'tm ish voqealari
shunchaki izohlanmay, balki tahlil etib beriladi. Bu dramaning asosiy
maqsadi fashizm tufayli xalqning boshiga tushgan fojialaming takror-
lanishiga yo'l qo'ymaslik muddaosi bilan izohlanadi.
255
R olf Xoxxut (1931-y. tug'ilgan) «Noib» dram asida voqea Rim,
Berlin va Osvensimda ro ‘y beradi. Pyesa
ikkinchi jahon urushi dav-
rida Rim cherkovi tarixiga oid hujjatlar asosida 1963-yilda yozilgan.
Xoxxut o ‘z asarida yahudiy aholisini yo‘q qilishda fashistlar qanday
«tadbir»larni sobitlik bilan amalga oshirganliklari haqida so ‘z och-
gan edi. Bu «tadbir»lardan ham m a qatori Rim Papasi Piyem XII
boshliq cherkov doirasi voqif, lekin biron-bir zot bu qatli om ning
oldini olish haqida lom -m im dem agan. U lar yovuzlikka qarshi qar-
shilik ko'rsata olar edi; lekin fashist hukm dorlar
bilan orani buzi-
shni istashmaydi. Rim Papasining yaqinlaridan Rikardo Fontan
Vatikanga ta ’sir ko'rsatishga harakat qilib ko'radi, biroq hech kim
aql-idrok va vijdon ovozini eshitishni istamaydi. Rikardo Fontan
norozilik ramzi tarzida ko‘kragiga olti qirrali yulduz taqib, o'lim ga
m ahkum etilgan yahudiylar taqdiriga sherik ekanini e ’lon qiladi.
«Noib» dram asida sliaxs jam iyat va davlat orasida o'zaro m unosa-
bat, har bir kishining olam da kechmish voqealar oldida m as’ulligi
kabi m asalalar realistik tarzda talqin etildi.
