mustabid tabaqaning xudbinona manfaatlari bilan um um manfaati
orasidagi murosasiz to ‘qnashuvlarni anglatardi.
Pirr millatning
«aqli», «irodasi» bo'lishdek ulug‘ m artabani oyoqosti qiladi, shaxsiy
xirs-ehtiros quliga aylanadi. U Andromaxaning sevgisi evaziga u n
ing o ‘g‘lini o ‘limdan saqlab qolish, Troyani qayta tiklash haqida
va’dalar beradi. Pirrga ko‘ngil q o ‘yish uning yovuzliklariga sherik
bo'lish degan gap bo‘lardi.
Androm axaning jasorati o'zini pok saqlay olish,
shahid ketgan
erining xotirasiga sodiq qolishdagina ko'rinm aydi, u yurtiga xiyonat
qilishdan ko'ra o'lim ni afzal ko'rgan chin vatan fuqarosining m ar-
donavar harakatida ham yorqin ifodalangan edi.
Shunday bo'lib chiqadiki, Andromaxa tirik qoladi: Pirr malika
G erm ionaning jazm ani Orest tom onidan ibodatxonada o'ldiriladi.
G erm iona vahim a ichida Pirrning jasadi qarshisida o'zini o'zi
pichoqlaydi, Orest savdoyi bo'lib qoladi. Shu zaylda xirs bandalari
shu xirsning yemishiga aylanadilar.
«Andromaxa»dan so'ng Rasin, oradan ikki yil o'tgach, «Britan-
nik» (1669), so'ng «Berenika» (1670),
*
Boyazid* (1672), «Mitridat»
(1673), «Ifigeniya Avlidada» (1674) tragediyalarini yaratadi.
Rasin jam iyat tuzum ining nobopligini emas,
balki axloqiy
tubanlikni tanqid ostiga oldi. Uning tragediyalarining oilaviy
mavzuga qaratilishi insoniy kechinm alarning axloqiy tahlil etilishi
bilan bog'liq. Lekin Rasin oilaviy m avzulami shu qadar yuksak fo-
jeiy darajada hal etdiki, natijada ijtimoiy hayotning m uhim jihatlari
yaqqol nam oyon bo'ladi. «Fedra» (1677) asari shunday tarzda 'ijti
moiy va falsafiy m a’nodagi tragediyalar sirasiga kiradi.
Fedra haqidagi tragediya Yevripid va Seneka asarlari ohangida
yozilgan. Fedra o'zining o'gay o 'g 'li Ippolitni
haddan ziyod qattiq
sevib qolgan; u bu gunohkorona sevgidan biror n af yo'qligini tu-
shunadi, enaga E nona maslahatlariga rioya etib, qalb azoblaridan
qutulishi ham mumkin edi. Lekin Fedra bunday yo'l tutmaydi. U
axloqiy taomillarga moslashishni xush ko'rm aydi, balki ularga
o'zini o'ziga bo'yin egdirish yo'lini tanlaydi va shu bilan axloqiylik
kishilar xulq-atvorining ijtimoiy taomili degan xulosaga keladi.
Fedra ko'plab iztirobli vaziyatlami o'tab, ilojsiz ahvolda qolib,
oxiri o'zini o'zi halok qiladi. U o'zini sevgiga qurbon qilish bilan
ta ’magirlik, xudbinlik balosidan ustun keladi.
«Fedra»da sevgi va axloq fojiona
mushtaraklikda namoyon
bo'lgan. Lekin bu poeziyada ko'rinuvchi hodisadir. Hayotda-chi?
Vijdonning soxtalashuvi hisobiga xudbinlik bamisoli ko'ngil mulkiga
aylanib qoldi. Shu zaylda gumanistlar orzu qilgan shaxsiy va um um -
75
insoniy baxt mushtarakligi sarobga aylandi. Shoir xususiy va ijtimoiy
axloq bilan baxt orasida o'zaro mushtaraklik yo‘qligi, riyokorona
moslashishdan cho'chib, gunohkorona sevgi vasvasasiga tushgan
bo‘lsa-da, lekin o ‘z sevgisining o ‘tli va pokizaligi,
tabiatan hayotiyligi
bilan kishini hayratga soluvchi fojeiy ayol obrazini yaratgan.
0 ‘z ijodining so‘nggi bosqichida Rasin «Bibliya» sujetlariga
suyanib, «Esfir» (1689) va «Gofoliya» asarlarini yozadi.
Rasin dram alarida inson taqdiri faqat fojiona ruhda idrok
etildi. Buyuk shoir jam iyat farovonligini uning axloqiylik mezoni
bilan bog'liq tarzda idrok etdi va uning qahram onlari timsolida
jam iyat va axloq orasidagi ziddiyatlar o ‘z ifodasini topdi.
